Hoe Famke Louise het #SocialDilemma blootlegt

Wie deze column op de smartphone leest, houdt een digitale fopspeen in zijn hand. Eentje waar je naar kan grijpen als je je even ongemakkelijk, verveeld of verloren voelt. Het ding stuurt aangename dopamineshotjes terug, verweven met advertenties van bedrijven, die goed betalen om even in je brein te vertoeven. Het is een erg manipulatieve fopspeen. Diep van binnen weten we dat wel, maar omdat de documentaire ‘The Social Dilemma’ nu een hit is, hebben we het er ook over. Al de hele week staat hij in de top-10 van best bekeken Netflix-producties.

In The Social Dilemma ‘luiden technologie-experts de noodklok over hun eigen creaties’, aldus de premisse. Het zijn geen slinkse ondernemers die in de slipstream van de tijdgeest plots een morele draai hebben gemaakt, maar Silicon Valley-beroemdheden die al jaren openlijk met gewetensbezwaren rondlopen. Zoals Tristan Harris, die als werknemer van Google ooit een slideshow maakte, waarin hij zijn collega’s wees op hun enorme verantwoordelijkheid: ze zouden niet zo achteloos moeten omspringen met de macht die ze over mensenbreinen hebben. In de docu leggen hij en zijn mede-insiders haarfijn uit hoe groot die macht is. Makers van sociale apps weten precies hoe ze de aandachtsspanne van hun gebruikers maximaal kunnen opeisen. (En ja, het medium waarop we deze documentaire kunnen bekijken, werkt ook zo.)

Het is een onwenselijk fenomeen, met rampzalige neveneffecten. Zo krijgt elke ­gebruiker van sociale media een op maat ­gemaakt nieuwsdieet voorgeschoteld, gebaseerd op wat het meest lijkt te prikkelen. Een gepersonaliseerd beeld van de wereld, in plaats van een collectieve opvatting van de werkelijkheid. Zo kan het dat mensen verder en verder afglijden in het zogenoemde ‘konijnenhol’ richting extreme ideeën. Zelfs de beroemde basketballer Kyrie Irving begon te geloven (en verkondigen) dat de aarde plat was. Guillaume Chaslot, die ooit bij YouTube werkte, vond Irvings dwaling helemaal niet zo gek. De algoritmes worden steeds slimmer, de aanzuigende kracht van het konijnenhol sterker. Als je van de trap af valt, dan ben je snel beneden.

Dinsdag kwam ze er een beetje op terug, maar het kwaad was al geschied

Dat doet onvermijdelijk denken aan het groepje BN’ers dat maandag met een hashtag riep ‘niet meer mee te doen’ aan de corona-maatregelen. #ikdoenietmeermee “Alleen samen krijgen we de overheid weer onder controle, ik doe niet meer mee, free the people”, zei onder anderen zingende vlogster Famke Louise in een selfie-filmpje. Dinsdag kwam ze er een beetje op terug aan tafel bij Eva Jinek, maar het kwaad was al geschied.

Wie The Social Dilemma heeft gekeken, kan misschien verklaren hoe ze op zulke ­idiote uitspraken komt. En dan snap je ook wat een spil zo iemand (met een miljoen volgers op Instagram) is in het wiel van misinformatie. Hier toont zich de kwalijke kant van de overmatige aandacht die dit soort ­celebrity’s krijgt, alleen maar omdat ze celebrity’s zijn.

Sociale media zijn wederom schuldig. Vroeger had een middelmatig, maar populair zangeresje in interviews misschien wat mogen vertellen over haar lievelingskleur, of de poliep in haar keel. Nu heeft ze beschikking tot een podium waar ze ongefilterd meningen kan verkondigen over zaken waar ze geen enkele expertise in heeft. Aan een miljoenenpubliek. Ook dat is een sociaal dilemma.

Kelli van der Waals bespreekt opvallende trends en discussies in online media. Eerdere columns vind je hier.