Hiphop in de blender wordt een smakelijke smoothie

Brian Elstak had niet verwacht dat hij artiest zou worden. Als jongere was hij de enige in zijn vriendengroep die niet rapte of beats maakte. Maar hij hield wel van tekenen, dus illustreerde hij soms albumhoesjes. En die hobby groeide uit tot een carrière.

De afgelopen jaren was het werk van de inmiddels veertigjarige kunstenaar te zien op uiteenlopende plekken, van het Stedelijk Museum in Amsterdam, tot reclamecampagnes van Tony’s Chocolonely, tot het Zilveren Penseel winnende kinderboek ‘Tori’ (2018), dat hij schreef samen met Karin Amatmoekrim. Op dat boek heeft jeugdtheatergezelschap HNTjong nu een voorstelling voor zes jaar en ouder gebaseerd.

Tori gaat over drie kinderen, Bones, Cel en Zi, die worden opgevoed door reuzenschildpad Jean-Michel Tortoise. Bones is een getalenteerde tekenaar en Jean Michel een begenadigde verhalenverteller. Samen willen ze een boek uitbrengen bij een vriendelijke uitgever, een draak genaamd Lennox. Onderweg naar de uitgever beleven de kinderen allerlei avonturen.

Tussen de fantasievolle regels door laat de voorstelling zien hoe het is om op te groeien in een racistische samenleving. Zo wordt de vriendelijke Lennox op een gegeven moment belaagd door dorpelingen. Ze nemen aan dat hij gevaarlijk is omdat hij een draak is. De moraal is uiteraard dat je niemand moet beoordelen op basis van uiterlijk.

Teleurgesteld terug van de boekhandel

Elstak schreef het verhaal oorspronkelijk om voor te lezen aan zijn eigen drie kinderen. “Ik lees ze al voor sinds ze heel klein zijn. Het is een bijzonder momentje tussen ouder en kind, waarbij de kinderen ook heel goed luisteren – net wanneer je denkt dat ze slapen vragen ze ‘wat betekent dat woord?’.”

Hij vertelt hoe hij een keer teleurgesteld thuiskwam van de boekhandel. “Ze hadden vooral boekjes met dik karton die na tien pagina’s klaar waren. Dus toen dacht ik: wat als ik zelf een verhaal bedenk met mijn kinderen en hun bijnamen in de hoofdrol? Voor het verhaal heb ik alles wat ik zelf tof vond van vroeger, zoals stripboeken en televisie, als het ware in een blender gegooid en er een smoothie van gemaakt.”

Dat lenen en combineren van invloeden typeert Elstaks werk. “Ik ben nooit naar de kunstacademie gegaan. Mijn kunstacademie was televisie: programma’s als ‘Fun Factory’, ‘Yo MTV Raps’, tekenfilms – en religieuze stripboeken lezen.”

Het is ook kenmerkend voor de hiphopcultuur waarin hij opgroeide. Als muziekgenre begon hiphop met deejays die samples (fragmenten) van oude platen gebruikten om nieuwe composities mee te maken.

Verhalende hiphop

In de toneelversie komt het hiphopaspect nog explicieter naar voren, vertelt schrijver Maarten van Hinte. Samen met regisseur Marjorie Boston werd hij door HNTjong gevraagd de voorstelling te maken. “Marjorie en ik werken al decennia samen. Onze manier van werken is geworteld in hiphop. Dat eclectische samplen dat Brian doet, dat is ook hoe wij theater maken.

“Neem de cast”, vervolgt hij. “We hebben een team met totaal verschillende achtergronden samengesteld, en iedereen draagt iets anders bij. Zo is Ivan Words eigenlijk geen acteur maar een dichter en spoken word-artiest. Hij schreef twee van zijn eigen monologen. Ritzah Statia heeft mime gedaan, maar ook een achtergrond in verhalende hiphopdansstijlen die we ook hebben verwerkt. En ook het technisch team heeft een creatief aandeel. Meestal zijn technici vooral uitvoerend, maar wij vragen ze naar hun ideeën.”

Van Hinte vergelijkt dit maakproces met een begrip uit de rapwereld: de ‘cypher’. Dat is een samenkomst van hiphopartiesten die om de beurt een stuk freestylen (improviseren). “Bij ons zit iedereen van de cast en de crew tot Marjorie en ik in de cypher.”

En die manier van denken blijft niet beperkt tot achter de schermen. Ook het stuk zelf neemt de vorm van een cypher aan. “Tori betekent verhaal, en zoals het gebruik is in de Afro-Caribische orale traditie, zetten wij de verhalenverteller centraal. Telkens wanneer een ander personage begint te vertellen, voel je dat het verhaal een andere wending neemt.”

Gedeelde fantasie

Hierin wijkt de voorstelling duidelijk af van het boek. Elstaks vertelling gaat weliswaar over verhalenvertellers en de kracht van hun bedenksels, maar de avonturen die ze meemaken worden daar gepresenteerd als een objectief gegeven. In de toneelversie krijgt de kijker steeds meer de indruk dat het avontuur ter plekke voortkomt uit de verbeeldingen van de personages – misschien speelt het zich zelfs wel helemaal in hun gedeelde fantasie af.

Niet dat het publiek alleen maar zit te kijken naar een paar acteurs die het verhaal opdissen. De vier spelers springen, vechten, dansen en rollerskaten zich een weg over het toneel. Naast hen staat deejay Jasmine Perez achter haar draaitafel (al mengt ook zij zich soms in de actie). Bovenal is alle actie die niet fysiek plaatsvindt, te zien in animaties op een groot doek achter hen.

Ouders die zijn opgegroeid met tekenfilms uit de jaren tachtig en negentig zullen die beelden nostalgisch ervaren. Talloze invloeden, van het Amerikaanse ‘Teenage Mutant Ninja Turtles’ tot het Japanse ‘Dragonball Z’, lijken de revue te passeren. Maar hun kinderen kunnen onvoorbereid instappen.

De stijl van de illustraties lijkt op die in het boek. “Brian heeft tekeningen gemaakt die we gebruiken in de voorstelling”, vertelt Van Hinte dan ook. “Daarnaast heeft hij meegepraat met het animatieteam, en droeg hij kunstenares Dewy Elsinga, alias Butterfingaz, aan.” Elsinga maakte de beschildering van de skate-schans die een groot deel van het decor vormt.

Game changer

Voor de rest heeft Elstak de voorstelling toevertrouwd aan Van Hinte en regisseur Boston. Begrijpelijk, want hij en het duo gaan ver terug. Twintig jaar geleden zag hij een voorstelling van ze in Frascati. “De manier waarop zij hiphop en theater samenbrachten was een ‘game changer’ voor mij. Daarna heb ik voor mijn hbo-opleiding communicatie stage bij ze gelopen, en ben ik na mijn studie voor ze gaan werken.”

Dus toen Noël Fischer, artistiek leider van HNTjong, voorstelde Boston erbij te halen, hoefde Elstak niet lang na te denken over zijn reactie: “Natuurlijk. Ik ben een groot fan.”

Lees ook:

‘Trojan Wars’, dat is bingewatchen in het theater

In ‘s werelds oudste oorlogsverhaal, de Ilias, worden vrouwen ontvoerd, vermoord en verkracht, maar komen ze nauwelijks aan het woord. Daar brengt de jongerenvoorstelling ‘Trojan Wars’ verandering in.