Het semi-autobiografische ‘January’ verkiest twijfel boven een heldenverhaal

January
Regie: Viesturs Kairiss
Met Karlis Arnolds Avots, Alise Danovska, Kristiana Berza

Wat was het makkelijk geweest voor regisseur Viesturs Kairiss om van zichzelf de held te maken in het (deels) autobiografische January. De jonge filmmaker, die in de film z’n weg zoekt tegen de achtergrond van de Letse strijd om onafhankelijkheid van agressor Rusland, had zomaar op de barricaden kunnen staan. Aan de juiste kant van de geschiedenis.

Maar nee. Zijn 19-jarige alter ego Jazis is een twijfelaar. Een verpester van mooie relaties. Apolitiek en onverschillig. Tenminste, die conclusie trekken we dan maar, want Jazis zegt weinig.

Soms komt hij in actie, zoals wanneer een Russische politie-eenheid op 2 januari 1991 de televisietoren in Riga bezet om de vrije pers te beteugelen. Maar meestal zwijgt en kijkt hij. Tegen zijn vrijdenkende ouders pruttelt Jazis dat hij misschien bij het Russische leger gaat, meer om te zorgen dat ze hun mond houden dan uit overtuiging. Altijd dat gezeur over zijn toekomst. Als hij op de filmacademie Anna leert kennen, beleeft hij zijn eerste grote verliefdheid.

Doelloosheid als passief verzet

Als dromer raak je snel verdwaald in een tijd van politieke strijd. Je zou kunnen zeggen dat January richting mist omdat Jazis richting mist en we door zijn ogen kijken. Maar is die twijfel niet juist eerlijker dan een heldhaftig verhaal? Is die doelloosheid misschien een soort passief verzet als om Jazis heen de overtuigingen en daadkracht klinken?

De films van theater- en operaregisseur Kairiss (1971) leggen doorgaans meer nadruk op sfeer dan op plot. In de korte film Wedding uit 2002 moet een man in een vissersdorpje optreden op het huwelijk van de vrouw van wie hij houdt. Kairiss maakt er geen drama over rivaliteit van, maar creëert een dromerige driehoeksverhouding tussen de mannen en de vrouw. Zijn documentaire The Invisible City uit 2014 volgt een man die al dertig jaar in de gevarenzone van Tsjernobyl woont. Maar waar je een verhaal over de nucleaire ramp verwacht, maakt Kairiss er een spirituele reis van.

Vanuit die achtergrond bezien, is het meanderende karakter van January beter te begrijpen. Jazis is geen held. Hij is niet eens een antiheld. Hij slentert, terwijl de geschiedenis voorbij dendert.

Kijk voor meer informatie en tickets op deze pagina bij Movies that Matter.