Het ontregelende ‘Atlanta’ komt passend tot besluit: was het allemaal een droom?

De tv-serie Atlanta neemt in stijl afscheid. Tot een betere definitie komen we niet. En dat is ook niet erg.

De belofte: Twin Peaks met rappers. Dat zei Atlanta-bedenker Donald Glover in 2016, in interviews rondom de eerste afleveringen van de door hem bedachte tv-serie dóór zwarte cultuur, óver zwarte cultuur. Een veel betere definitie van het even ontregelende als geniale Atlanta is er de afgelopen jaren eigenlijk niet gekomen. Ook nu niet, nadat het vierde en laatste seizoen van de serie ook in Nederland is te zien op Disney+.

Glover neemt in stijl afscheid van wat een van de meest bijzondere tv-series van de afgelopen jaren is geweest. Bijzonder, omdat Atlanta tot het einde toe zo ontzettend moeilijk te duiden bleef. Ja, er was een plot – maar ook weer niet – over Darius, Earn en Vanessa, en rapper Alfred/Paper Boi die langzaam aan zijn hiphopcarrière bouwt.

Maar veel meer dan plot was Atlanta een aaneenschakeling snapshots van hoe het is om zwart te zijn in wit Amerika. Eén brok cultuurkritiek, dat zich vooral, maar niet alleen, richtte op hoe wit Amerika naar zwart Amerika kijkt. Maar juist ook hoe zwart Amerika naar zichzelf kijkt. Atlanta schuwde zelfspot niet, en richtte zich vanuit het perspectief van ‘the culture’ vaak genoeg op die culture zélf. Zoals de zoektocht van Earn en Darius naar een paar gewilde Nike-gympen duidelijk maakt, of de aflevering Work Ethic!, waarin Vanessa en haar dochtertje verdwaald raken in opnames voor zwarte sitcoms.

Zo hakte Atlanta soms met de botte bijl, dan weer waren de metaforen subtieler. En soms waren de metaforen simpelweg onbegrijpelijk, áls ze al ergens voor stonden.

Een normale familie

Ook nu kent het seizoen weer vage, moeilijk te doorgronden (maar altijd vermakelijke) afleveringen zoals die waarmee het seizoen begint. Waarin de altijd in ultieme zenstatus verkerende Darius een frituurpan wil terugbrengen, terwijl om hem heen de winkel geplunderd wordt. Waarom? Geen idee. Of in een latere aflevering, de metafysische wachtkamer waarin Earn zich bevindt terwijl hij D’Angelo aan zijn artiestenstal hoopt toe te voegen.

Ook is er een haast hartverscheurende ‘normale’ aflevering, waarin Earn en zijn ex Vanessa op kampeertrip zijn met hun jarige dochtertje. Waarin de twee elkaar uiteindelijk beloven een normale familie te worden. Even komt het plot om de hoek kijken, en blijkt er een mooie zonsondergang te gloren voor de tobberige Earn.

De serie heeft dan al duidelijk de koers richting einde ingezet. Want net als Earn krijgt ook Alfred zijn afscheidsaflevering, wanneer ook hij teruggetrokken in de natuur tot zichzelf komt. Veel van het vierde seizoen stond in het teken van dit nakende afscheid. Al eerder is duidelijk dat Alfred, alias rapper Paper Boi, die in het eerste seizoen nog moeite deed om zijn mixtapes aan de man te brengen en in het vorige seizoen als gearriveerd artiest door Europa toerde, nu over zijn hoogtepunt heen is. De kids herkennen hem niet meer, zien we wanneer Alfred, net als andere zwarte artiesten, dan maar een young white avatar neemt – een jonge witte artiest – waarmee ze wél een kans maken op een Grammy.

De kijker op het verkeerde been

Precies, de genoemde botte bijl. Die Atlanta vaker hanteerde, met name in het derde, wisselend ontvangen seizoen. Maar elke aflevering wist weer te verrassen, de kijker op het verkeerde been te zetten. Soms wilde de serie helemaal niks zeggen, vaker zal de betekenis kijkers búiten ‘the culture’ (en al helemaal witte kijkers in Europa) ontgaan, maar nóg vaker zette de serie aan het denken. Zo’n serie was Atlanta.

En de dromerige Darius, die zich vaak genoeg knetterstoned en volledig onthecht tussen de verhaallijnen door bewoog? Ook die krijgt zijn afscheid, in de passende, dubbelzinnige slotaflevering. Misschien was het inderdaad wel allemaal een droom. Het zou een hoop verklaren.