Het naakt van Duchamp blijft de trap afdalen

Wéér een lockdown, lege straten en dichte musea. Het jaar eindigt bijna net zoals vorig jaar. Maar hoe eentonig het ook mag klinken, in de moderne beeldende kunst is herhaling geliefd.

Nadoen wat de oude meesters hadden gemaakt, was altijd al onderdeel van de opleiding tot kunstenaar. Alleen moest die kunstenaar, als hij of zij de techniek eenmaal in de vingers had, ook origineel zijn: het kunstwerk moest verrassen.

Iemand die dat verrassingseffect tot in de finesses beheerste, was Marcel Duchamp. Al in 1912, op zijn vijfentwintigste, zou hij stoppen met schilderen, althans, dat zei hij. Hij vond dat hij het ambachtelijke deel van het kunstenaarschap wel kon laten wat het was.

Geïnspireerd op het kubisme

Zijn laatste schilderij, Naakt dat de trap afdaalt, had hem zo veel bekendheid gegeven dat alle kunstliefhebbers al wisten wie hij was. Op het schilderij zien we een weergave van beweging, en met een beetje fantasie is ook nog wel te begrijpen dat het om een mensfiguur gaat. Maar of het een man of een vrouw is, is moeilijk te zeggen. Het is goed mogelijk dat Duchamp dat expres in het midden liet.

Het werk is duidelijk geïnspireerd op de kubistische schilderijen van Pablo Picasso en Georges Braque, die ook voorwerpen en mensen gelijktijdig van meerdere kanten schilderden. Daarnaast was Duchamp geïnteresseerd in de experimenten waarmee Eadweard Muybridge de rennende paarden en schermende mensen op foto’s vastlegde.

De reden dat het werk zo’n gedoe opleverde, was omdat een naakt in de beeldende kunst tot dan toe een passief figuur was geweest. Een naakt stond of lag, dat was het wel. Maar een trap afdalen was iets actiefs, een eenmansactie bovendien. De titel was een minachting voor het naakt, vonden critici, en toen de kunstenaar het weigerde aan te passen, mocht hij het niet laten zien bij een tentoonstelling in Parijs.

Belachelijk gemaakt

Een half jaar later was het werk wel te zien in New York. Hilarisch vonden de Amerikanen het werk. Talloze cartoons maakten de warrigheid van het schilderij belachelijk. “Het had net zo goed ‘Een goedgeklede man beklimt een ladder’ kunnen heten” schimpte president Theodore Roosevelt.

Duchamp zou even later zijn penseel alleen nog gebruiken om gebruiksvoorwerpen een nieuwe titel te geven of te signeren, het bekendste werd het urinoir. Zijn kunst werd al snel wél omarmd door Amerikaanse verzamelaars en kunstenaars. Wat Duchamp deed was zo anders dan wat kunstenaars eerder hadden gedaan, dat het juist wél origineel was. Nu zien velen hem als de grondlegger van de moderne kunst.

Zijn leven lang zou de kunstenaar veel tijd besteden aan schaken en aan het opnieuw uitbrengen van eerder gemaakte kunstwerken. Van het naaktschilderij had Duchamp al snel meerdere versies gemaakt. In 1916, nadat hij had beweerd te stoppen met schilderen, kleurde hij met waterverf, inkt en portlood een zwart-wit-foto van het schilderij, en noemde het Nummer 3. Later volgden nog veel meer reproducties, die hij professioneel als een notaris signeerde met een postzegel en handtekening.

Steeds weer opnieuw komt het naakt de trap af. Zo’n alledaagse bezigheid dat je goed moet kijken om te zien dat alles elke keer anders is omdat we het de keer ervoor al hebben gezien.

Lees ook:

Elke week kiest Joke de Wolf een kunstwerk dat past bij de actualiteit. Bijvoorbeeld bij de overwinning van Max Verstappen. Andere afleveringen van Het Oog van De Wolf staan hier.