Het knullige van de provinciale politiek leek Roelof Smit een mooi decor voor een boek

Kun je een smeuïg boek schrijven over de provinciale politiek? Jazeker. Roelof Smit bewijst het met zijn roman De verkeerde kleur, die vandaag verschijnt. Een heerlijk boek over ambitie, manipulatie en machtsspelletjes in de Zeeuwse polder.

Een van de ‘helden’ in het verhaal is Huib Jansen, een uiterst cynische politicus. Hij laat zich verkiezen tot lid van de Provinciale Staten van Zeeland. Niet omdat de lokale bevolking hem zo dierbaar is of omdat hij idealen wil verwezenlijken. Nee, hij ziet de Provinciale Staten puur als springplank naar Den Haag. Premier wil hij worden, of op z’n minst minister. Gewoon omdat zo’n functie past bij een man met zijn kwaliteiten.

Maar juist wanneer Huib perfect lijkt voorgesorteerd op het provinciehuis in Middelburg, komt er een concurrent om de hoek kijken: Nigisti Yohannes. Deze aanstormende, jonge zwarte vrouw gooit hoge ogen binnen de partij. Getalenteerd is ze niet, verre van. Maar ze heeft een aangrijpend verleden als dochter van Eritrese vluchtelingen en past naadloos in het modieuze streven naar diversiteit. Huib zal toch niet beleven dat hij wordt gepasseerd door zo’n gekatapulteerde nieuwkomer?

Karikatuur

“Ik wilde graag een roman schrijven over politiek”, vertelt Smit bij hem thuis, hoog bovenin een Leids appartement met in de verte een weids zicht op Den Haag. “Dat onderwerp staat dicht bij me. Ik heb politicologie gestudeerd en ken de politiek van binnenuit. Het knullige van de provinciale politiek leek me bovendien een mooi decor voor een boek. Je maakt op dat niveau zoveel grappige dingen mee. Zonde om dat te laten liggen.”

Smit zat jaren in het bestuur van de Leidse VVD-afdeling. Ook op provinciaal en landelijk niveau was hij voor de partij actief. Hij schreef mee aan het landelijke verkiezingsprogramma van 2017 en levert teksten voor de website en de sociale media van de VVD.

Anders dan je zou kunnen denken, heeft de schrijver zijn cynische hoofdpersoon Huib niet rechtstreeks uit de VVD geplukt. “De partij in het boek is niet de VVD”, verklaart hij. “Het kan elke brede middenpartij zijn. En politici als Huib heb ik in de praktijk heel weinig gezien. Huib is vooral de karikatuur die sommige kiezers van een politicus maken: een machtswellusteling die totaal niet bezig is met idealen of met zijn achterban. In werkelijkheid zijn de meeste politici juist heel betrokken, zeker in de provincie en de gemeente.”

Een volkomen leeg verhaal

Mensen als Nigisti is de schrijver wel tegengekomen. “Je ziet momenteel dat zowel linkse als rechtse partijen minderheden naar voren schuiven om maar minderheden in huis te hebben”, zegt hij. “Dat is de tijdgeest. Daar zitten geweldige politici tussen, maar dus ook mensen als Nigisti, met een ontstellend leeg verhaal. Ze heeft weliswaar een triest verleden en is gepest vanwege haar afkomst en huidskleur. Maar tegen de kiezer zegt ze alleen dat ze Nederland zo’n geweldig land vindt met veel kansen en dat het hier ontzettend meevalt met het racisme. Haar holle boodschap slaat aan bij rechtse én linkse kiezers. Nederlanders vinden het nu eenmaal fijn als iemand van kleur hun land prijst. Er zijn overigens ook genoeg wítte politici met een volkomen leeg verhaal.”

Smit hanteert een vlotte stijl met veel humor en satirische passages. In zijn boek schetst hij politici ‘met de empathie van een stoomwals’ en ‘met het referentiekader van een goudvis’. Hij portretteert Huib als een man met een enorme afkeer van vis- en schelpdieren, die op werkbezoekjes keer op keer het onvermijdelijke bakje Zeeuwse mosselen in de hand geduwd krijgt en dan berustend denkt: ‘Ach ja, democratie heeft een prijs’.

Als lezer zit je afwisselend in het hoofd van Huib en Nigisti, die elkaar per hoofdstuk opvolgen. Zo krijg je het perspectief van beiden mee: hun overtuigingen, hun kracht, hun zwaktes, hun angsten, hun twijfels.

Op de vraag aan wiens kant hij zelf staat, hoeft Smit niet lang te kauwen. “Ik wilde in dit boek in de eerste plaats iets doen met het misplaatste slachtofferschap van de boze witte man. Sinds Trump, of eigenlijk al sinds Fortuyn, hoor je steeds: we moeten luisteren naar de bezorgde burger, naar de boze witte man in feite. Maar volgens mij is er meer dan genoeg naar die mensen geluisterd. Nu zijn de anderen aan de beurt, de groepen die dichter in de buurt komen van slachtofferschap. Ook zíj moeten zich trouwens niet te veel als slachtoffer opstellen, maar bij hen heb ik er wel meer begrip voor.”

Racistische drek

Hij heeft zijn boek niet bedoeld als een aanklacht tegen de politiek. Integendeel, Smit wil juist waarschuwen voor het cynisme over de politiek. “Nederland is nog steeds een prachtig land”, zegt hij. “Natuurlijk spelen er nu veel crises tegelijk. Dan is het makkelijk om de politiek af te serveren, zoals de populisten doen. Ze geven af op de middenpartijen en hollen die uit. Dat vind ik gevaarlijk, want je hebt stabiele middenpartijen nodig die met elkaar willen samenwerken. Als die wegvallen, wordt het een chaos.”

Zorgen heeft hij ook over de politieke verharding en de bedreigingen. Nigisti ondervindt het aan den lijve; ze krijgt allerlei racistische, intimiderende drek over zich heen. Veel getalenteerde politici haken om die reden af, weet Smit. “Ik ken allerlei welwillende mensen die in tegenstelling tot Huib en Nigisti wél een goede politicus zouden zijn, maar die er niet eens meer aan beginnen omdat ze geen zin hebben in dat klimaat van verharding en bedreigingen. Vind op zo’n manier nog maar eens iemand die raadslid of Provinciale Statenlid wil worden.”

Ode aan de kleine politiek

Dat laatste raakt aan een andere belangrijke boodschap die hij met zijn boek wil uitdragen. “Ik probeer ook de móóie kant van de kleine politiek in de provincie te laten zien. Dat doe ik niet zozeer via Huib en Nigisti, maar via de bijfiguren. Bij hen zie je hoe de provinciale politiek eigenlijk best goed functioneert. Niet altijd, uiteraard, want de politici zijn geen van allen perfect. Maar ze doen ontzettend hun best en zijn heel bevlogen. Alleen is er niemand die het ziet. Ondanks de gebrekkige hoofdpersonen beschouw ik mijn boek daarom als een ode aan de kleine politiek.”

Op zijn zestiende riep Smit nog dat hij zelf premier wilde worden. Eén maand politicologie was voldoende om hem te genezen. “Het premierschap is enorm hard werken”, weet hij sindsdien. “Je doet vreselijk je best en krijgt alleen maar stront over je heen. In de huidige tijd moet ik er al helemaal niet aan denken, met al die bedreigingen. Op zich heb ik allerlei ideeën voor dit land. Die kan ik intern bij de VVD altijd kwijt. Maar ik ken ook mijn beperkingen; ik ben veel geschikter achter de schermen. Als ik een visie voor Nederland in 2050 zou moeten maken, zou ik snel vastlopen. Ik ben ook geen dossiervreter. Nee, ik wil veel liever schrijven. Dat vind ik het allermooiste wat er is.”

Roelof Smit, De verkeerde kleur, uitgeverij Podium, 205 blz., € 20,99.

Lees ook:

‘Eens een populist, altijd een populist’

Populisten creëren een kunstmatig onderscheid tussen ‘het volk’ en ‘de elite’. Iedereen met wie ze het oneens zijn, diskwalificeren ze als een ‘vijand van het volk’. Dat is gevaarlijk en ten diepste ondemocratisch, waarschuwt de Duitse politicoloog Jan-Werner Müller in zijn boek ‘Wat is populisme?’ (2017).