Het Keuls in het Kemps

De Kempenlandse en Peellandse dialecten behoren tot het Oost-Brabants, dat sterk afwijkt van het West-Brabants. Waar de westelijke dialecten in sommige opzichten meer aansluiting vinden bij het Zeeuwse taalgebied, hebben de oostelijke dialecten veel afwijkende klanken.

Dat komt doordat het oosten van Brabant meeging in de zogenaamde Keulse expansie: een historische verspreiding van taalkenmerken vanaf het jaar 800 uit de stad Keulen. Een belangrijk kenmerk is de umlaut, bekend uit het Duits, die je terugvindt in de Brabantse uitspraak gruun voor groen en ­beum voor boom.

Het weglaten van de t is typisch voor het oosten van Brabant. Behalve in veelgebruikte woordjes als nie, wè, dè, mi of mé (niet, wat, dat en met) hoor je in de Kempen hij blé en hij kré (hij blijft en hij krijgt). In de Peel is dat hai blie en hai krie. En dan natuurlijk de zachte g, die stereotiep is voor Brabant en Limburg. Vroeger kwam die zachte g waarschijnlijk in het hele Nederlandse taalgebied voor. Maar sinds de harde g in het Noorden de overhand kreeg, associëren we de zachte g met het Zuiden, en staat deze klank voor gemoedelijkheid en gezelligheid.

#teamfriet of #teampatat

Aan Brabantse lidwoorden kun je vaak nog het geslacht van een woord aflezen. Zo wordt er onderscheid gemaakt tussen unnen boer, ’n boerin en ’n of (in de Kempen) e pèrd. Omdat ze zo typisch Brabants zijn, komen ze onder jongeren ook ‘hypercorrect’ voor, op plekken waar ze eigenlijk niet horen, zoals in ‘nen hillen ààwen oma, dat eigenlijk een vrouwelijke verbuiging heeft: ’n heel ààw oma. Datzelfde doen ze bijvoorbeeld bij het verkleinwoord -ske. In de traditionele dialecten kon je dat alleen gebruiken achter een g of k, nu hoor je het ook in woorden als clubske.

Veelgehoorde woorden in Brabant zijn ons moeder of ons mam, peperkoek voor ontbijtkoek, friet voor patat – hoewel dat laatste woord in een groter gebied voorkomt. Om te zien wat voor heftige emoties taal oproept, hoef je alleen maar #teamfriet of #teampatat op Twitter in te typen. De Brabantse afscheidsgroet houdoe! is ook alom bekend en betekent ‘hou je goed!’.