Het Joods Historisch Museum opent tentoonstelling én discussie: zijn Joden wit?

Curator Gideon Querido van Frank wijst naar een foto aan de wand van het Joods Historisch Museum. Een jonge vrouw houdt een kartonnen bord omhoog tijdens een van de Black Lives Matter-protesten vorige zomer. Erop staat: no racism, no transphobia, no fatphobia, no ableism. Geen discriminatie tegen zwarte, transgender, dikke of gehandicapte mensen. Maar, zegt Querido van Frank, waarom staan Joden niet in dit rijtje?

De curator – kastanjekleurige baard, blauwe ogen boven een mondkapje – voelt zich naar eigen zeggen heel erg verwant met de huidige antiracismebeweging. “Als mens, als queer, en als Jood sta ik er heel erg achter.” Maar welkom voelde hij zich niet, of althans niet écht. De beweging zwijgt naar zijn smaak té vaak over antisemitisme.

De nieuwe tentoonstelling Zijn joden wit? die Querido van Frank samen met Lievnath Faber en Anousha Nzume samenstelde en die te bezoeken is zodra de musea opengaan, moet het gebrek aan aandacht voor antisemitisme binnen de antiracismebeweging aan de kaak stellen. Het is meer een visueel essay geworden dan een kunsttentoonstelling, en dat is ook de bedoeling, zegt museumdirecteur Emile Schrijver. “We denken bij het Joods Historisch al heel lang na over de vraag of we, plat gezegd, alleen maar met kunst bezig kunnen zijn als er even verderop honkbalknuppels door de ruiten van koosjere restaurants gaan.”

Zijn joden wit? moet vooral de discussie aanwakkeren. Daarmee past het Joods Historisch Museum in een trend. “Het Rijksmuseum heeft nu bijvoorbeeld de slavernijtentoonstelling. Musea zijn allang geen pure kunstinstellingen meer.”

Niet meer hip

Het idee voor de expositie kwam nadat Querido van Frank een getergd essay had gepubliceerd in Vrij Nederland. Dat was een onomwonden j’accuse. Want hoe kon een beweging die zegt prat te gaan op intersectionaliteit – de overtuiging dat onderdrukking op basis van ras, klasse en sekse elkaar versterken – haar ogen sluiten voor discriminatie van Joden? Antisemitisme bestrijden is ‘niet meer hip’, zegt hij nu. “Je opa en oma, die hadden het er misschien nog over.”

Natuurlijk, hij wil meteen toegeven dat hij in de Nederlandse samenleving profiteert van zijn lichte huidskleur. “Ik word nooit gevolgd door de beveiliging als ik aan het winkelen ben.” Maar eeuwenlange vervolging, deportaties en uitmoording? “Daar is weinig privilege aan.” De geschiedenis leert Joden, óók vandaag de dag nog, om op hun hoede te zijn en om niet te koop te lopen met hun achtergrond. En dat, stellen Querido van Frank en zijn medecuratoren, toont aan dat ze juist níet wit zijn. Want witheid gaat niet zozeer over de kleur van je vel, maar of je ervan uit kunt gaan dat je rechten je niet zullen worden ontnomen op basis van je afkomst.

Israël en Palestina

Palestina maakt de relatie tussen antiracisten en veel Joden ingewikkeld, legt curator Lievnath Faber uit. Voor hedendaagse antiracistische activisten is verzet tegen koloniale machtsverhoudingen cruciaal. Israël wordt soms door hen gezien als ‘de laatste koloniale macht’, een actieve bezetter van Palestijnse gebieden. Van Joden die zich willen uitspreken tegen racisme wordt daarom verwacht dat ze eerst een pro-Palestijns standpunt innemen. “Je moet eerst bewijzen dat je een goede in plaats van een slechte Jood bent”, vat een video op de expositie het samen.

Dat je als Joodse Nederlander op Israël wordt aangesproken, is niet eerlijk, vindt Faber. “Waarom zou je je als Nederlandse Jood moeten verantwoorden voor de Israëlische politiek voordat je mee kunt doen in Nederlandse intersectionele bewegingen?”

Joodse progressieve burgers worstelen sowieso al met hun houding ten opzichte van Israël, vertelt ze. In westerse landen, waaronder Nederland, zijn de partijen die steun uitspreken voor het land vaak ook partijen die in opspraak komen vanwege antisemitisme; terwijl Trump zichzelf de beste vriend van Israël noemde, riepen extreemrechtse Trump-aanhangers in Charlottesville: ‘Jews will not replace us’.

Meerstemmigheid in het racismedebat

De tentoonstelling moet uiteindelijk een handreiking worden om verschillende groepen dichter bij elkaar te brengen. Faber: “Je hebt in het debat over racisme meerstemmigheid nodig. En ook in bijvoorbeeld diversiteitsbeleid kan meer gedaan worden om te zorgen dat Joden in Nederland zich veiliger voelen. Antisemitische grapjes en opmerkingen zijn op te veel plekken nog normaal.”

Moeten uiteindelijk al die hokjes voor alle groepen mensen niet gewoon van tafel? Nee, zeggen Querido van Frank en Faber. “Die hokjes zijn juist goed als het gaat om kleine minderheden. Hoe specifieker je discriminatie kan benoemen, hoe beter het te bestrijden is.”

De tentoonstelling ‘Zijn joden wit?’ wordt geopend zodra musea weer bezoekers mogen ontvangen. Op dinsdag 25 mei vanaf 20.00 uur zendt debatcentrum De Balie een (gratis) livestream uit van een gesprek tussen onder andere curator Gideon Querido van Frank, schrijver Stephan Sanders en Bij1-politicus Jazie Veldhuyzen.

Lees ook:

Deze joden en moslims gaan juist nu met elkaar in gesprek: ‘We laten ons niet uit elkaar drijven’

Hoe gevoelig het ook ligt, een groep joden en moslims gaat toch in gesprek over het oplaaiende geweld tussen Israëliërs en Palestijnen. ‘We laten ons niet uit elkaar drijven.’