Het goudgerande trauma van de turnsters

Het kon niet, mezelf losrukken van de turn-documentaireserie De gouden lichting (VPRO). Tot half twee ’s nachts heb ik de vier voormalig topturnsters aangehoord, die het Nederlandse turnen glorieus op de kaart zetten bij het WK in 2001 en het EK in 2002. In drie delen achter elkaar.

Het was al bekend hoe verziekt de professionele turncultuur was. Het stoppen van Sanne Wevers suggereert dat een echte cultuuromslag nog moet komen. Maar hoe diep het vernederen, schelden, slaan, isoleren en uithongeren bij die jonge meisjes levenslang onder hun huid kroop, hoort het grotere publiek nu pas echt. Na hun verhaal uit 2011 in Helden Magazine was er weinig veranderd. Coach Gerrit Beltman gaf in 2020 het mishandelen deels toe, en het onderzoeksrapport Ongelijke leggers leek veelbelovend, maar van de magere vijfduizend euro schadevergoeding en erkenning heeft niemand nog wat gezien.

In de serie koos regisseur Ellen Voet ervoor de vrouwen eindelijk eens te horen, in combinatie met privé-archiefbeelden, zoals Leaving Neverland Michael Jacksons slachtoffers liet vertellen.

Ouders eruit, deur op slot, muisstil zijn

In de video’s zie je vijfjarige meisjes met plezier een split maken en gymnastiekoefeningetjes doen. Renske Endel, Suzanne Harmes, Gabriëlla Wammes en Verona van de Leur stroomden spelenderwijs het turnen in. Vóór hun achtste moesten ze voor het topsporttraject kiezen, en daar begon het. Ouders eruit, deur op slot, muisstil zijn, bang voor de grillen van coach Frank Louter bij Pro Patria, of Gerrit Beltman bij club Kracht en Vriendschap, in het geval van Endel.

Doortrainen met een gebroken vinger. Klappen in het gezicht krijgen. Slet, kutwijf, dikke koe genoemd worden. In ondergoed alleen met Louter in een kleedkamer staan, terwijl hij aan je benen plukt om het vetpercentage te schatten. Dun moeten blijven om de menstruatie uit te stellen, bij Endel tot na haar turncarrière op haar 21ste.

Kampioen Van de Leur verloor al haar vertrouwen toen ze merkte dat de coach haar na een foutje voor straf expres niet opving. Harmes: “De wereld is onveilig, leer je dan.” Op oude videobanden zien we witte gezichtjes die mat hun medailles omhoog houden. De rustige interviews laten breekbare volwassenen zien. ”Veel medailles heb ik al weggeflikkerd”, zegt Wammes. Met haar kapot getrainde rug heeft ze tachtig procent kans om invalide te worden.

De een raakte aan de grond, de ander belandde op straat

Ze waren als meisje ook zo intens in de steek gelaten. Ouders kwamen wel verhaal halen, maar pakten niet door omdat ook zij in hun dochter hadden geïnvesteerd, klinkt uit dagboeken van Suzanne Harmes’ moeder. Iedereen wist het, niemand greep in. “Ik leefde gevoelloos, als een zombie of robot,” zegt Endel. Haal dat in een leven maar eens in.

De schade sijpelt pas echt door in deel drie. De een raakte aan de grond, de ander belandde op straat, allen leken ze een depressie te hebben. Nu nog hebben ze moeite met hechting, wat weer de band met eigen kinderen kan schaden.

Het gebrek aan wederhoor snap ik, de coaches hebben andere podia. Maar het is een gemis om niet de bond te horen. Of zo’n ondertrainer als Marc Tönissen, die verdween nadat Frank Louter woest de deur uit een wc had gesloopt waarachter een pupil zich huilend had verschanst.

Eigenlijk wil je nog veel meer stemmen horen. Maar allemaal omdat je voelt dat deze serie eindelijk eens hun leed in volle omvang erkent.

Lees ook:

Sanne Wevers stapt uit nationale turnselectie omdat ze zich door een teamgenoot onveilig voelt

Niemand minder dan olympisch kampioene Sanne Wevers voegt een nieuwe dimensie toe aan de turncrisis: zij rept van grensoverschrijdend gedrag tussen sporters onderling.

Vijf keer per week schrijven Renate van der Bas en Maaike Bos columns over televisie.