Joost van Rheeden over het glissando in Gershwins Rhapsody in Blue. ‘In de studeerkamer is het niet moeilijk, op het podium kan het wel mislukken’.
Pure acrobatiek, dat glissando waarmee George Gershwin zijn beroemde Rhapsody in blue opent. De klarinet komt binnen met een triller op een lage noot, kruipt vervolgens met halve toontjes omhoog en roetsjt dan in één lange glijbeweging naar de top. Iedereen kent het, al was het maar dankzij Disney’s film Fantasia 2000.
Een hoogstandje, absoluut. Maar moeilijk? “Valt mee”, zegt Joost van Rheeden. Hij is soloklarinettist bij het Noord Nederlands Orkest, waar hij Rhapsody op 15 oktober speelt, samen met het jazzy Klarinetconcert van Artie Shaw. “Nou ja, in de studeerkamer is het niet moeilijk”, nuanceert hij. “Op het podium kan het wel mislukken.”
Het glissando, afkomstig uit de jazz en de klezmer, is voor een klassiek musicus in het begin flink oefenen. De techniek luistert nauw. “Ik heb de Rhapsody al vaak gespeeld, maar ik weet eigenlijk niet precies hoe ik het doe”, zegt Van Rheeden. “Het is een samenspel van je vingers, je embouchure [lipspanning, red.] en je keel. Ongeveer halverwege het loopje, vanaf de D, begin ik te glijden. Ik pak die D opzettelijk te laag; ik laat hem zakken met mijn keel, alsof ik ‘woah’ zeg. Daarna laat ik mijn vingers één voor één van de gaten glijden. Je moet je vingers niet te snel optillen, anders kom je op een concrete noot uit en dan glijdt het niet meer.”
Gershwin had aanvankelijk helemaal geen glissando voorgeschreven, maar een gewoon loopje. Tijdens een orkestrepetitie voor de première, in 1924, maakte klarinettist Ross Gorman er voor de grap een glijpartij van. “Gerswhin, die als pianist soleerde, zei toen: ‘Doe dat alsjeblieft op het concert ook zo!’ Ik vind het heel mooi dat Gorman dit aandurfde. Net als dat pwèh-pwèh-pwèh, dat lachen, verderop in het stuk.”
Het glissando moet heel luid klinken, vindt Van Rheeden. “Als een sirene, niet te bescheiden. Heerlijk om te doen, ik kijk enorm naar het concert uit.”
De Verdieping van donderdag 26 augustus staat in het teken van De Uitmarkt. Lees hier de overige artikelen:
Johan Cruijff, oftewel, J.C. Superstar
In 14, De Musical is op het toneel geen bal te zien. Maar acteur Tobias Nierop, die Cruijff speelt, zal wel als een Messias over de bühne vliegen. Een technisch hoogstandje in een combinatie van hoogmis, wedstrijd en wonder.
Deze berg tekst is een zoektocht naar het wezen van de mens
Acteur Vincent van der Valk speelt in Koliek van Theater Utrecht een man die probeert ‘alles’ te verklaren. De tekst van de Duitse Rainald Goetz wordt gezien als ‘taalterreur’ en tegelijk als ‘poëzie’, als een hoogstandje dat het ‘uiterste van een acteur vergt.’
Raymonda kiest bij Het Nationale Ballet niet voor de hoofse ridder, maar voor de wilde Saraceen
Om een van de meest uitdagende en verfijnde 19de-eeuwse balletklassiekers ‘Raymonda’ te kunnen dansen, moest Het Nationale Ballet het libretto onder handen nemen. Want wat doe je vandaag de dag met een verhaal over een frêle prinses die door hoofse ridders wordt gered van bloeddorstige Saracenen?
Verder in de bijlage, interviews met pianiste Marie-Ange Nguci over Skrjabins Vijfde pianosonate; klarinettist Joost van Rheeden over het glissando in Gershwins Rhapsody in Blue en zangeres Anne-Sophie Petit over de Koningin van de Nacht.
