Het gevoel van ooit

In een gesprek met een promovenda over de resultaten van haar laatste onderzoek, zei een van de begeleiders: “Als je dit nu zo doet kun je later, als je ooit je proefschrift schrijft...”, en ineens schoot iedereen in de lach. Tja, taalkundigen onder elkaar, dan krijg je dat, maar iedereen merkte de onbedoelde betekenis op.

De zin ‘Als je ooit je proefschrift schrijft’ wekte de indruk dat het er naar zijn inschatting op korte termijn niet van zou komen, maar dat was niet zijn bedoeling. Het onderzoek bevond zich in de afrondende fase, dus het proefschrift werd juist binnenkort verwacht. Hij bedoelde het woordje ‘ooit’ dus in een neutrale betekenis, maar je kunt die modale betekenis (van een soort negatieve verwachting) er niet echt uit halen.

Als je ‘ooit’ opzoekt in een woordenboek, dan vind je inderdaad een neutrale betekenis ‘op enig moment in het verleden of in de toekomst’, maar in de praktijk is het heel lastig om voorbeelden te vinden waarbij het om nabije momenten gaat. Het woordenboek geeft als voorbeeld ‘Heb je ooit zoiets gezien?’, maar daar zit toch heel duidelijk de associatie in dat het onwaarschijnlijk is dat dit recent gebeurd is.

In kleine zinnetjes kun je het goed zien. Als je zegt ‘Ik heb ooit een taart gebakken’, dan is dat blijkbaar niet iets wat je zeer recent gedaan hebt. En als je zegt ‘Ik zal ooit een taart bakken’ is dit niet een belofte voor de nabije toekomst. Het ongespecificeerde van ‘ooit’ heeft daar meer het karakter van het op de lange baan schuiven, of zelfs enige twijfel of het wel gaat lukken (je zegt het bijvoorbeeld als het al vaker mislukt is).

In combinatie met de conditionele betekenis van ‘als’ krijg je al helemaal een pessimistische bijbetekenis. Vergelijk maar eens ‘Als ik de staatsloterij win koop ik een boot’ met ‘Als ik ooit de staatsloterij win koop ik een boot’.