Het combineren van schaalbegrippen kan onze taalhersenen hopeloos in de war brengen

Een lezer reageert op het gebruik van het woord ‘pessimistisch’ in een krantenbericht over de inschattingen van het RIVM. In de krant werd opgemerkt dat het RIVM eerder vreesde dat de Britse coronavariant superbesmettelijk was, maar nu zou het erop lijken dat die prognoses te pessimistisch waren. Moet dat niet zijn ‘te optimistisch’, vraagt de lezer zich af. Immers, de besmetting pakte ­lager uit, dus het RIVM schatte die te hoog in. En iets hoog inschatten is optimistisch.

Ik heb in deze rubriek al vaker opgemerkt dat de combinatie van schaalbegrippen en iets negatiefs een giftige cocktail is, die onze taalhersenen hopeloos in de war brengt. Hier hebben we drie schaalbegrippen: het gaat om de schaal tussen optimistisch en pessimistisch, de schaal tussen hoger en ­lager, en op de achtergrond zit er iets positiefs en negatiefs bij.

De lezer heeft gelijk dat een ­hoge inschatting vaak optimistisch is. Maar als hoge waarden juist ongunstiger zijn, slaat de schaal om. Als ik vrees dat ik 40 graden koorts ga krijgen en dat pakt uiteindelijk lager uit, dan ben ik eerder te ­pes­simistisch geweest dan te optimistisch, omdat hogere koorts ­ongunstiger is dan lagere koorts.

Wenselijkheid van de situatie

Waar het op neerkomt, is dat de schaal van pessimisme naar optimisme in zijn betekenis aansluit bij de wenselijkheid van de ingeschatte situatie. Een gunstige (wenselijke) uitslag inschatten (of dat nu een laag cijfer is of een hoog) is ­optimistisch, een ongunstige uitslag inschatten is pessimistisch.

Er is natuurlijk wel een complottheoretische interpretatie mogelijk waarbij de wetenschappers van het RIVM blij zijn met hogere besmettingscijfers. Onder zo’n interpretatie zou die hogere inschatting als optimisme kunnen worden beschouwd. Maar dit is wel een onwaarschijnlijke interpretatie, omdat optimisme meestal aan algemene wenselijkheid gerelateerd wordt.

In de rubriek Taal worden grammaticale geschillen, etymologische enigma’s en andere taaltwijfels voor u opgehelderd door Peter-Arno Coppen en Ton den Boon. Ook een taalvraag? Mail naar p.a.coppen@let.ru.nl of tdb@taalbank.nl.