Drie ervaren jeugdtheatermakers maakten dit seizoen elk een voorstelling over queer zijn. In de theaters werden die goed ontvangen, maar op scholen waren de reacties niet mals. ‘Sommige spelers zeiden: ik weet niet of ik dit wel wil.’
“Iedereen binnen de cast was heel gemotiveerd”, vertelt Noël Fischer, artistiek leider van HNTjong en regisseur van de voorstelling Queer Planet. “Het verhaal zou gaan over je identiteit vinden, je plek. We wilden het anders zijn vieren.” Queer zijn, het anders zijn, het denken buiten de traditionele hetero-normatieve kaders, leidde bij HNTjong, onderdeel van Het Nationale Theater, tot ‘een parade van acts, songs en improvisaties over vrijheid, gender en fluïditeit, schaamteloos en vol power, humor en met live-muziek van dj Jasmine Perez’, voor jongeren vanaf 14 jaar.
Bijzondere, positieve reacties vielen de makers van Queer Planet ten deel. Fischer: “Deze week nog sprak iemand me aan en zei: ‘Goh, ben jij de regisseur van Queer Planet? Want ik kwam met mijn zoon, die is eigenlijk non-binair.’ Dat heb ik vaak gehoord. Dat bedenk je niet van tevoren, het gebeurt gewoon, dat een voorstelling zo tot acceptatie leidt”.
Zoals gebruikelijk in het jeugdtheater werd Queer Planet ook voor groepen jongeren op school gespeeld. Dertien keer. Daar kreeg de voorstelling andere reacties. Fischer: “Bij drie of vier voorstellingen, dat weet ik even niet meer, hebben we meegemaakt dat er groepjes jongeren in de zaal dingen riepen. ‘Vuile Kankerhomo’, ‘Gore Nicht’, het hele repertoire aan scheldwoorden. Of: ‘Hè bah, jij bent echt vies!’ en variaties daarop.” Haar spraakwaterval stokt even. “Dat komt aan, het kwetst.”
‘Wij kregen veel ‘haram haram’ te horen’
De makers van twee andere voorstellingen met dezelfde thematiek kunnen erover meepraten. Timothy de Gilde regisseerde The Hot Peaches bij Dox/De Toneelmakerij, een voorstelling voor 12 jaar en ouder. ‘Wie je ook bent, in welk hokje men je ook probeert te plaatsen, iedereen mag een Hot Peach zijn’, aldus de site van de Toneelmakerij. De Gilde: “Twee derde van die dertien schoolvoorstellingen was helemaal te gek, echt een feest met joelen en schreeuwen op een heel positieve manier. Een derde was soms wel pittig, ja. Met nare geluiden uit de zaal of tijdens het nagesprek, opmerkingen over gay zijn, op een vervelende manier.”
René Geerlings, artistiek leider van Maas theater en dans ziet het weer voor zich. Hij regisseerde The Ozard of Wiz, ‘een avontuur voorbij de regenboog’ voor kinderen vanaf 9 jaar. Zesentwintig keer gespeeld voor een schoolpubliek. “Wij kregen veel ‘haram haram’ [in strijd met voorschriften van de islam, red.] te horen. Ja, die eerste schoolvoorstellingen waren wel echt een shock. Ik wist wel meteen weer waarom die voorstelling gemaakt moest worden. Iedereen zit in zijn eigen bubbel. Als jij op Netflix allemaal actiefilms kijkt, krijg je alleen maar Marvel voorgesteld. Ik krijg alleen maar programma's met dragqueens en lhbti+-films aangeraden. Dat is mijn bubbel. Die bubbels ontmoeten elkaar niet en dat merk je in zo’n schoolvoorstelling.”
‘Veel jongeren realiseren zich niet wat ze aanrichten’
De negatieve reacties kwamen hard aan bij de acteurs. Noël Fischer: “Bij schoolvoorstellingen zijn altijd twee educatiemakers mee, die na afloop een gesprek met de zaal voeren, ook als het prima is verlopen. Acteurs doen daar in principe aan mee, maar soms waren ze te overstuur door die reacties tijdens de voorstelling. Ze hoeven niet mee te doen aan het nagesprek, maar aan de andere kant heb je dan wel de mogelijkheid om te vragen: ‘Waarom roep je dat?’ Veel jongeren realiseren zich helemaal niet wat ze aanrichten. Op het moment dat je speelt, ben je heel kwetsbaar.”
René Geerlings: “Na die eerste voorstellingen reageerden sommige spelers van: ‘Ik weet niet of ik dit wel wil’.”
Timothy de Gilde: “Het is heel ingewikkeld om voor alleen jongeren te spelen. Je krijgt altijd reacties bij beladen thema’s. Vorig seizoen heb ik Snackbar gemaakt, over wegkijken bij misbruik, daar kwam ook van alles terug. Ik denk wel dat het verschil met The Hot Peaches is dat de scheldwoorden uit de zaal een pijl in het hart van de cast zijn, omdat het over hen privé gaat. Dat komt heel hard aan, daar probeer je een cast op voor te bereiden, maar ja, dat kan maar tot op zekere hoogte.”
Noël Fischer: “Inderdaad, bij een cast die volledig of gedeeltelijk queer is, hebben mensen het ook over geleefde en gedeelde ervaringen. Dat is toch iets anders dan wanneer je iets speelt dat verder van je af ligt. Je kunt een moordenaar spelen zonder ooit iemand vermoord te hebben. Dit is anders.”
Voorstelling stilleggen
Hoe gaan acteurs ermee om? Moeten zij alles over hun kant laten gaan? Fischer: “We hebben op een gegeven moment een protocol ingevoerd: wanneer stoppen we en wie bepaalt dat? Want we kunnen een voorstelling altijd stoppen. Ja, ik weet het, makkelijk praten voor de regisseur, die staat niet zelf op het toneel. Maar het kan. En dat is uiteindelijk één keer gebeurd. Een tweede keer was er twijfel, want uiteindelijk vinden acteurs het toch heel moeilijk om te stoppen, protocol of niet. Maar bij een van die schoolvoorstellingen heeft DJ Jasmine Perez gewoon alles stilgelegd. En toen hebben de educatiemensen een gesprek gevoerd en is er daarna toch doorgespeeld. Zo’n groepje relschoppers blijft zitten. Ze krijgen de gelegenheid op te stappen, maar dat doen ze niet, want tja, dan word je uit je groep gezet en dat is niet cool. Dus passen ze zich aan en binden in.”
The Hot Peaches werd voor schoolpubliek zelfs meerdere keren stilgelegd. Timothy de Gilde: “Je wilt als maker ook een beetje duwen, brutaal zijn. Anders kun je die voorstelling net zo goed niet maken, daar is jeugdtheater voor. De vraag is wel: wat komt er terug uit de zaal en wanneer gaat dat een grens over? Schelden en intimidatie gaan te ver. Iemand van de cast moet dan zeggen: ‘Tot hier. We stoppen’. Dat is gebeurd, maar de voorstelling is daarna wel altijd afgemaakt. Heftig hoor, publieksmanagement hoort bij jeugdtheater, maar dit is soms publieksmanagement plus plus plus. Ik vind het best moeilijk dat ik de cast zo nog een extra taak meegeef.”
‘Ik heb er soms wel heel slecht van geslapen’
De spelers van René Geerlings hebben The Ozard of Wiz vooralsnog altijd uit kunnen spelen. Er is inmiddels ook daar een protocol. “Mocht het echt te erg worden, dan geeft één speler een teken aan de techniek. Die legt dan alles stil. Eén van de spelers die dat aandurft, houdt daarna een praatje. We hebben ook een psycholoog ingehuurd achter de schermen, om de acteurs op te vangen, maar die is nog niet nodig gebleken. Die heftige reacties waren vooral hier in Rotterdam. Terwijl de voorstellingen in Helmond en Den Bosch prima waren, zonder gedoe.”
Noël Fischer: “Ik heb er soms wel heel slecht van geslapen. Publiek is onvoorspelbaar, dat weet je. Ik probeer mensen op de vloer daarom zo goed mogelijk te verdedigen en te wapenen. Dramaturg Martine Manten en ik hadden het er al over: moet je misschien een stop-scène inbouwen? Dus met spelers repeteren: als er dít gebeurt, gaan we op scenario B over en stoppen we. Dat moet één persoon dan aangeven. Een noodrem.”
“Die hadden wij bij The Hot Peaches”, vertelt De Gilde. “Het is een performance met zang, dans, acts en sommige kledingstukken zijn wat korter dan andere. Vaak voel je bij de openingscène al aan wat voor zaal je hebt, en dan beslisten de acteurs tijdens de voorstelling welke kledingwissels ze wel of niet zouden doen.”
Bij HNTjong is inmiddels de discussie losgebarsten of je voorstellingen als Queer Planet nog wel moet spelen voor zalen met alleen schoolpubliek. Fischer: “Dat is voor mij een belangrijke kwestie. Ik ga volgend seizoen een voorstelling maken over seksualiteit, Let’s Talk About Sex, met tekst van Peer Wittenbols. Oók een heel precair onderwerp voor veel mensen. Moet ik daarbij ook over een protocol na gaan denken?” Die discussie loopt nog.
Tranen in de ogen
Ondanks de nare ervaringen bij een aantal schoolvoorstellingen overheersen bij de drie regisseurs vooral de positieve gevoelens. Geerlings: “We hebben ook hele leuke vrije voorstellingen gehad, waar mensen uit de ballroom-community [een subcultuur waarin queer-vriendelijke balls worden georganiseerd, red.], én een school kwamen kijken. Die ballroommensen gingen en masse opstaan en juichen; dat is daar de gewoonte. Al die kinderen dachten: ‘wat gebeurt hier?’ En gingen daarin mee. Dus dat mixen van groepen, dat is top."
Noël Fischer: “Wat de acteurs binnenkrijgen op hun persoonlijke Instagramaccounts is allemaal positief. Oók uit schoolvoorstellingen. Bijvoorbeeld van jongeren die in een voorstelling zaten die ontspoorde. Die hebben dan de behoefte te laten weten dat zij dat afkeurden en juist heel veel support hebben voor het thema. Dat is heel ontroerend. Die berichten deelden de spelers ook in de groepsapp die we hebben. Heel leuk om te lezen. Toch een soort persoonlijk contact. Kijk, die kant moet je ook wel weten, daar doe je het toch voor.”
Timothy de Gilde: “Ja, als je de berichtjes leest op de socials, springen de tranen in je ogen. In de trant van: ‘Eindelijk zie ik een keer mijn eigen wereld op toneel’. Of: ‘Nu zie ik wat ik ook zou willen doen’. Ook wel van twintigers: ‘O, wow, dit had ik als puber willen zien.’ Dat is waarom ik het jeugdtheater zo te gek vind: het kan iemand echt doen opbloeien.”
Lees ook:
‘Theater is een plek voor de dingen waar thuis of op school geen ruimte voor is’
Jeugdtheatermaker Moniek Merkx neemt afscheid als artistiek leider van het Rotterdamse Maas theater en dans, het grootste jeugdtheater van Nederland. ‘Ik boor grote emoties aan, waar kinderen zich in herkennen.’
