Handen, vulva’s, piemels, voeten, water en haren in overvloed

Scherpte en schoonheid gaan hand in hand in het werk van de Nederlandse kunstenaar Femmy Otten (1981). In Schiedam heeft ze nu haar eerste overzichtstentoonstelling in Nederland.

Ergens in het hoofd van Femmy Otten is een kraan opengegaan, waarschijnlijk tijdens haar studie aan de kunstacademie. Sindsdien maakt ze kunstwerken in alle vormen en materialen, van fragiele aquarels tot grote marmeren beelden. Vaak zijn er vrouwen op te zien, soms ook kinderen of dieren. En verder zijn er handen, vulva’s, piemels, voeten, water en haren in overvloed.

In de grote overzichtstentoonstelling van haar werk in Stedelijk Museum Schiedam, waar een dwarsdoorsnede te zien is van haar nu al imposante oeuvre, is die open kraan er zelf ook, uit licht hout gebeiteld. Eruit klatert een houten straal vanwaar lichaamsdelen naar voren steken: neuzen, oren en bungelende piemels. Onderin het beeld staan een paar deuken boven de neuzen die misschien wel ruimte kunnen gaan bieden aan ogen.

Dat de ogen niet op de eerste plaats komen is verrassend, want je komt ogen tekort bij het zien van Ottens tentoonstelling. De kunstwerken die in Schiedam staan en hangen zijn stuk voor stuk prachtig, knap gemaakt, en hebben op het eerste gezicht iets onschuldigs. Je zou ze lieflijk kunnen noemen. Maar vaak broeit er ook iets. Dat gevoel is minstens zo belangrijk voor de kunstenaar. Ieder onderdeel van de beelden die ze maakt in woorden verklaren kan ze dus niet, het resultaat is vaak ook voor haar een verrassing.

Zwangere Rainbow Woman

Otten gebruikt vaak natuurlijke materialen: onbewerkt hout, gips, papier en bijenwas. Een vrouwfiguur van bijenwas is zelfs het eerste dat de bezoeker van de tentoonstelling ziet. Het is de ‘Rainbow Woman’ die in de zomer van 2021 ook al in Ottens tentoonstelling in Turnhout, in België, te zien was – na haar studie aan de kunstacademie in Gent hebben onze zuiderburen Ottens werk vaker kunnen zien dan wij. Het lichaam van de ‘Rainbow Woman’ heeft alle kleuren van de regenboog, vandaar haar naam. Alleen op haar buik en op haar borsten zijn stukjes wit te zien, alsof ze een beetje opgerekt zijn: ze is zwanger.

Het moederschap is was voor Otten een vanzelfsprekend onderwerp. Ze merkte dat er in de kunstgeschiedenis weinig aandacht was voor de zwangere vrouw, terwijl het zo’n essentieel onderdeel is van het mens zijn. En vooral toen ze zelf twee kinderen kreeg. Dus schilderde en beeldhouwde ze het, in dit geval van was.

Het was een warme zomer, daar in Turnhout, de bijenwas werd zacht en het beeld zakte in, vertelt Otten lachend in Schiedam. Met reparaties alleen redde de ‘Rainbow Woman’ het niet. Voor deze tentoonstelling kreeg het beeld steun van een stalen balk. Het ding steekt horizontaal tegen het borstbeen van het beeld. Zo laat het eerder wat in zichzelf gekeerde beeld meteen zien dat het niet allemaal pracht en praal is, zo’n zwangerschap.

De portretten doen denken aan Renaissance-iconen

De thema’s die Otten verbeeldt zijn universeel op een manier zoals de meeste mannelijke kunstenaars uit de kunstgeschiedenis ze niet zagen. Tegelijk grijpt Otten wél terug op de klassieke beelden uit de kunstgeschiedenis. De portretten doen denken aan Renaissance-iconen, de voorwerpen en beelden lijken eerder middeleeuws. Maar altijd is er een twist, een twinkeling.

Zoals bij het schilderij van een gordijn, dat ze vorig jaar maakte. Twee tegen elkaar dichtgetrokken blauwe gordijnen, met op de plek waar ze elkaar raken een bijna onzichtbare vulva-vormige opening.

Of bij het kleine schilderijtje uit 2022 dat ze maakte op een horizontaal ovalen holle houten vorm, nu tijdelijk ingenieus ingebouwd in een van de museummuren. Je loopt er zo voorbij. Het schilderij bestaat uit een zee met een mooie lucht, met op de grens van zee en lucht een rij bungelende borsten. ‘Motherland’ noemde ze het, het land dat ieder mens heeft gekend maar niet altijd meer wil herinneren.

De kijker in spanning

Een van de meest imposante beelden uit de tentoonstelling, het beeld ‘We Once Were One’ (We waren ooit één), doet denken aan een Romeins beeld. Ze maakte het voor de Kunsthal Gent, een kunstruimte die gevestigd is in het voormalig Caermersklooster. De ‘geschoeide karmelieten’, die hier vroeger gebruik van maakten, vormden een contemplatieve monnikenorde, afgeschermd van alle werelds leven.

Als een reactie hierop maakte Otten een imposant beeld van een vrouw, deels nog duidelijk onbewerkt hout van een lindeboom, met op de voorkant van haar lichaam een geplooide vorm – een mantel of een vagina. Op haar gezicht en bovenaan de mantel liggen lange haren, nóg een terugkerend thema in Ottens werk. De geportretteerde vrouw ontmoette Otten twintig jaar geleden tijdens een studentenbaantje, ze was een collega. Toen portretteerde Otten haar meerdere keren, nu stond ze dus opnieuw model.

De titel van het beeld, die ook de titel van de tentoonstelling is, houdt de kijker in spanning. Wie zijn ‘we’? Over welke eenheid gaat het hier, een goddelijke, die van moeder en kind, of een seksuele? Een vierde optie lijkt een knipoog: op de grond in de smetteloze museumzaal ligt een hoop schilfers die duidelijk ontstaan zijn bij het maken van het beeld. Femmy Otten geeft haar beelden zelf het laatste woord. Hun boodschap galmt bij deze bezoeker nog heel lang na.

★★★★★

Femmy Otten, We Once Were One, een solotentoonstelling van Femmy Otten. Tot 25 juni 2023. Iedere zaterdag en zondag is er een performance te zien in de tentoonstelling. Zie stedelijkmuseumschiedam.nl

Lees ook:

Vrouwen zijn de grootste onzichtbare groep in de kunst, en het Rijksmuseum wil dat beeld herstellen

Het leek in het Rijksmuseum wel of vrouwen nooit een rol hebben gespeeld in de kunst. Een werkgroep brengt daar nu verandering in, want ze waren er natuurlijk wel.