Georgische modulaties op jubilerend Delfts muziekfestival

In Delft hebben ze een mooi jubileum te vieren. Al 25 jaar luistert het Delft Chamber Music Festival de historische binnenstad ’s zomers op met kamermuziek van het allerhoogste niveau. De artistieke leiding is al die jaren in handen geweest van vrouwen. Violiste Isabelle van Keulen, oprichtster van het festival in 1997, werd in 2007 opgevolgd door violiste Liza Ferschtman. En nadat ze vorig jaar al een half festival voor haar rekening nam, is nu de Georgische pianiste Nino Gvetadze verantwoordelijk voor de volledige programmering.

Een pianist programmeert anders dan een violist, zegt Gvetadze. Er zal onvermijdelijk meer muziek met piano klinken in het festival, ander repertoire dus.

De drie gratiën van Delft

“En als een hommage aan het jubileum heb ik een speciaal stuk laten maken voor Isabelle, Liza en mezelf, voor de drie artistieke leiders in die 25 jaar dus. The Three Graces of Delft, voor twee violen, piano en skype is geschreven door de Georgische componiste Eka Chabashvili. Die maakte voor ons vorig jaar, in coronatijd, een duet voor een pianist in Delft en eentje in Georgië via skype. Het liep, ondanks de vertraging op de lijn, wonderbaarlijk goed omdat die vertraging in het stuk gecomponeerd was.

“Isabelle wilde graag komen, maar ik wist dat Liza voor optredens in Amerika zou zijn in deze periode. Door de gunstige skype-ervaring van vorig jaar was er een mogelijkheid dat ze er op afstand toch bij kon zijn. Eka Chabashvili maakte een muzikaal trio voor ons, maar het is ook een soort voorstelling. Gebaseerd op het toneelstuk Come and Go van Samuel Beckett, waarin de vrouwen Flo, Vi en Ru de drie personages zijn. Bij ons zijn er ook opkomsten en afgangen. Als er een vrouw verdwijnt, spelen de andere twee een duet, enzovoorts.”

Ambassadeur voor Georgië

Gvetadze woont sinds 2004 in Nederland, waar ze onder andere les kreeg van de onlangs overleden pianopedagoog Jan Wijn. Een paar dagen eerder is ze bij zijn afscheid geweest. “Zo’n aardige man, zoveel goede herinneringen aan hem.” Ze won in 2008 de tweede prijs op het Liszt Concours in Utrecht en is in Nederland gebleven. Voelt ze zich hier een ambassadeur voor haar thuisland?

“Ik voel me verantwoordelijk voor mijn eigen land ja. Dankzij het festival in Delft, waar het thema dit jaar ‘Mensen en verhalen’ is, kan ik ook over de mensen en de verhalen van Georgië vertellen. Zoals over de Georgische pianist en componist Nodar Gabunia. In Georgië was hij mijn tweede pianoleraar. Zijn dochter woont in Amsterdam, en hij is hier in 2000 overleden. Hij was dus verbonden met Nederland en gaf hier masterclasses.

“Gabunia was een fantastisch pianist en studeerde compositie bij Aram Katsjatoerian. Zijn muziek heeft een eigen, indrukwekkende taal en zijn pianopartijen zijn heel moeilijk om te spelen. Zijn Pianotrio is krachtig en goed geschreven. En voor de schitterende Trompetsonate komt virtuoos Sergei Nakarakiov naar Delft. Bijzonder is dat Gabunia’s dochter Natalia als violiste meespeelt in het Pianotrio. Ik zie het als mijn taak om Gabunia’s muziek verder te brengen. En omdat Schubert zijn lievelingscomponist was combineren we Gabunia met diens muziek.

De Anne Frank van Georgië

“Het andere programmaonderdeel dat veel met Georgië te maken heeft is Maro, een monodrama voor mezzosopraan, strijkkwartet en piano. Het is elk jaar gebruikelijk om een componist te vragen iets nieuws te schrijven voor Delft. Nog vóór de oorlog in Oekraïne begon had ik al het idee om daarvoor pianist en componist Thomas Beijer te vragen. Toen ik me afvroeg wat het onderwerp zou moeten zijn kwam ik uit bij Maro Makashvili. Zij is een heel bekend persoon in Georgië, en haar dagboek is na de Sovjet-tijd, waarin het verboden was, opnieuw uitgegeven. Zij is een beetje de Anne Frank van Georgië.

“Als je haar dagboek leest krijg je helemaal niet het gevoel dat zij honderd jaar geleden leefde. Maro is iemand van nu, positief, ze stond midden in het leven, hield van muziek, van opera, schreef recensies. Ze wilde reizen en zelfstandig zijn. Haar dagboek is geschreven in een vrij Georgië, en toen in 1921 het Rode Leger haar land binnenviel, wilde ze heel graag helpen, zich verzetten. Ze ging als verpleegster naar de buitenwijken van Tblisi, waar ze op de tweede dag van de oorlog al getroffen werd door granaatscherven en stierf.

“Salome Benidze schreef de Georgische tekst, gebaseerd op Maro’s dagboek. Thomas Beijer schreef niet alleen de muziek, die in de dansritmes en de harmonieën heel Georgisch klinkt, maar maakte ook de animaties voor de voorstelling. Ik vind het heel bijzonder dat de kleindochter van Maro’s zus in Delft komt luisteren, en ik hoop het stuk ook ooit in Georgië uit te voeren.

Met zulke buren zal het in Georgië nooit rustig zijn

“In 2008 hadden we in Georgië opnieuw problemen met Rusland, en nu met de oorlog in Oekraïne vlakbij is Maro’s verhaal ineens heel actueel. Het gaat over nu. In dat land van ons, met zulke buren, zal het nooit rustig zijn. Wat er nu gebeurt vlakbij onze grenzen was een grote schok, maar voor mij kwam het niet als een verrassing. Ik voorzie geen einde, in deze regio zal de onrust blijven totdat er een verandering komt in de mentaliteit van de Russische regering.

“Er zal op ons festival geen direct protest klinken. Geen politiek. Een festival is een feest, iets om van te genieten. We gaan het niet te dramatisch maken. Maar ik heb uiteraard de keuze om niet samen te spelen met musici die Poetin verdedigen. Muziek is universeel, muziek is iets goeds. Het zou voor mij heel moeilijk zijn om met zo iemand muziek te maken. Maar we hebben wel een laat concert met volksliedjes uit Oekraïne. En we brengen de Poolse patriotten Chopin en Paderewski samen op één concert. Paderewski was zelfs ooit premier van Polen.”

Tot vorig jaar had Nino Gvetadze nog nooit gespeeld op het festival in Delft. Het was dan ook een grote verrassing toen zij gevraagd werd om Liza Ferschtman op te volgen. Ze had er geen idee van dat Ferschtman wilde stoppen. Maar al gauw bleek dat ze veel gezamenlijke muzikale vrienden hadden. En Gvetadze had al een beetje ervaring in die richting omdat ze medeoprichtster en leidster is van Naarden Internationaal Piano Festival.

Een explosief stuk

“Liza was enthousiast, dus ik dacht na een aantal discussies: ‘Waarom niet?’ Probleem is dat ik altijd te veel wil, te groot denk. Ik heb gewoonweg te veel fantasie. Maar ik leer van het programmeren. Belangrijk is dat je een goed thema hebt, en dan is het een kwestie van keuzes maken. Als artistiek leider wil ik in Delft natuurlijk iets persoonlijks laten horen, omdat het mijn festival is. In elk concert zit wel iets van mij verborgen.

“Neem nou zo’n componiste als Augusta Holmès. Ik speel het Pianokwintet van César Franck regelmatig en ik wist dat hij, toen hij dit explosieve stuk componeerde, hopeloos verliefd was op Holmès. Ik wilde weten wie die vrouw was, voor wie ook Saint-Saëns, Liszt en Wagner vielen. Een vrijgevochten vrouw die niet getrouwd was, maar wel drie dochters had, die door Renoir op een schilderij vereeuwigd zijn. Ik heb Gijs Kramers een compositie van Holmès laten bewerken voor harp en strijkkwartet, en eromheen spelen we de muziek van die beroemde componisten voor wie zij een muze was.”

Het Delft Chamber Music Festival begint vanavond (live op NPO Radio 4) en duurt t/m 7 augustus. Het programma rondom Auguste Holmès wordt op 28 juli uitgevoerd. Het nieuwe stuk The Three Graces of Delft is een dag later te horen en de muziek van Nodar Gubania staat centraal op 30 juli. De multimediale voorstelling Maro is twee keer te zien op 5 augustus. Voor alle info zie: delftmusicfestival.nl

Lees ook:

Liza Ferschtman na 15 jaar als leidster van Delft Chamber Music Festival: ‘Het mooiste, er komt schoonheid uit voort’

Voortaan is Liza Ferschtman nog ‘slechts’ violiste. Na vijftien jaar programmeren stopt ze als leidster van het Delft Chamber Music Festival. ‘Als gastvrouw zit je elk jaar in een snelkookpan.’