Wat moeten we zien in...Den Haag
Foto’s zo mooi als schilderijen
Elke week kiest Trouw de blikvanger in een museum, die je als bezoeker niet mag missen. Vandaag: de allereerste Nederlandse kunstfoto's.
De eerste foto’s waren tovenarij. Een levensechte afbeelding gefixeerd op koper of papier. Met kunst had het weinig te maken, want bij kunst hoorden emotie, geestdrift en de genialiteit van de hand van de maker, en dat zag je in de meeste foto’s niet terug.
Dat veranderde vanaf ongeveer 1890. De Engelse, Amerikaanse en Duitse hoofdrolspelers van de beweging die pictorialisme wordt genoemd, zijn al langer bekend, voor de Nederlandse geschiedenis was tot nu toe weinig aandacht. Nu heeft Maartje van den Heuvel, fotoconservator van de Bijzondere Collecties van de Universiteit Leiden, er een tentoonstelling over gemaakt. In de collectie in Leiden bevindt zich namelijk ook de grootste verzameling Nederlandse foto’s uit deze periode.
Kunstwerkjes
De foto’s die nu in Den Haag te zien zijn, zijn gemaakt tussen 1890 en 1937. Ze zijn weliswaar allemaal zwart-wit, maar ze zien er onwaarschijnlijk goed uit voor hun leeftijd. Alsof ze nét zijn afgedrukt. Bovendien zijn ze mooier dan de duurste digitale print. Kunstwerkjes.
Dat komt, legt Van den Heuvel uit, doordat de fotografen expres zogenoemde edele procedé’s gebruikten, methodes waardoor de foto’s, net als bij andere grafische technieken, zo lang mogelijk mooi bleven. Zo mooi dat Erwin Olaf, toen hij een van de foto’s uit de Leidse collectie zag, besloot de daar gebruikte, uiterst tijdrovende techniek – in dit geval de kooldruk – zelf te gaan gebruiken.
Rond 1890 begonnen Nederlandse fotografen expres schilderachtige foto’s te maken. Foto’s van doorkijkjes en stillevens zoals in de Hollandse Gouden Eeuw, portretten à la Caravaggio, landschappen zoals van de schilderijen van de Haagse School. Een van die portretten die Olaf zo mooi vond, nu in Den Haag, werd ook internationaal bejubeld. Fotografen kwamen samen in verenigingen, deelden daar kennis over de techniek en probeerden samen hun werk te promoten.
Nieuwe Fotografie
Grote namen had je toen ook al. Henri Berssenbrugge (1873-1959) bijvoorbeeld, de kunstenaar en fotograaf die geldt als dé vertegenwoordiger van het Nederlandse pictorialisme. Van den Heuvel ontdekte dat hij later ook veel strakkere, bijna abstracte foto’s maakte, in de stijl die Nieuwe Fotografie werd genoemd. Ook van die beweging van na de Eerste Wereldoorlog zijn bekende en minder bekende foto’s te zien.
Er is nog genoeg te ontdekken in dit Nederlandse hoofdstuk van de fotogeschiedenis. De conservator hoopt op meer informatie of zelfs op goedbewaarde foto’s van Johan Huijsser (1868-1924), Abraham Weinberg (1869-1932) en C. Lous. Over die laatste is niets meer bekend dan dat hij of zij prachtige foto’s maakte.
De tentoonstelling 'Fotografie wordt kunst. Photo-secession in Holland 1890-1937' is t/m 8 december te zien in Fotomuseum Den Haag. fotomuseumdenhaag.nl
