Finse documentaire over de hoge werkdruk in de ouderenzorg grijpt je bij de strot

Bijzonder: Finland bleek onlangs voor de zesde keer op rij het land met de gelukkigste bevolking ter wereld. Maar als je de Finse documentaire Zorgelijke tijden – de musical ziet, dan moeten sommige mensen in Finland wel héél erg gelukkig zijn. Aangezien er in de ouderenzorg genoeg wordt geleden om de positieve balans te verstoren.

De atypische documentaire – afgelopen woensdag bij Human – wisselt interviews en reportages af met sec gezongen protestliederen. Je moet misschien even wennen aan de schelle Finse stemmen, maar zit je eenmaal in deze ‘musical’ dan grijpt hij je bij de strot. De liedteksten zijn citaten van medewerkers in de ouderenzorg over hun werkomstandigheden, nu die zorg steeds vaker in handen komt van commerciële bedrijven. “En de ethos van geld verdienen gaat niet samen met de ethos van zorg verlenen”, vat Marja Vaarama de crux samen.

‘Meneer de directeur, moet u ook een stopwatch gebruiken?’

Deze emeritus hoogleraar ouderenzorg kijkt inmiddels met wroeging terug op het begin van haar loopbaan, toen ze enthousiast onderzocht hoe de zorg zo zuinig mogelijk kan. In tranen realiseert ze zich waarom ze ouderenzorg ooit zo’n mooi vak vond: Vaarama hield van haar wijze oma, die haar veel levenslessen gaf. Door deze oma leerde ze oudere mensen waarderen en naar hen op te kijken. Ouderen hebben immers een heel leven achter de rug waarin ze duizenden kwesties en problemen hebben opgelost. “Maar als een jongere professioneel voor een oudere zorgt, wordt de oudere altijd als de mindere gezien, als iemand die niet alles snapt.”

Terwijl dat laatste vaak alleen maar zo is vanwege het tijdgebrek om een hulpbehoevende medemens goed te begeleiden. De citaten van de Finse zorgmedewerkers, die uit angst om ontslagen te worden anoniem blijven, zijn snoeihard en cynisch. “Meneer de directeur, moet u ook rennen en een stopwatch gebruiken op uw werk?” En: “Zien die vakbondsmannen niet in dat ze op een dag ook een luier om moeten?” Over de status van de ouderen en verzorgers: “Wij zijn het risico aan de uitgavenkant, een demografisch defect.”

Steeds meer werken als een robot

Voor extra impact kun je je tijdens het kijken inbeelden dat dit een Nederlandse documentaire zou zijn. Bijvoorbeeld wanneer een ‘callcenter’ in beeld komt, waar alleenstaande ouderen op afstand worden gemonitord per telefoon. “Hebt u uw medicijnen genomen, hebt u gegeten? O, u bent gevallen, dan sturen we iemand.”

In een zorginstelling in de Finse plaatsje Kaavi zie je hoe de zorgmedewerkers in een systeem vol protocollen steeds meer te werk moeten gaan als een robot, en hoe tegelijkertijd echte robots worden geïntroduceerd als zorgmedewerkers. Maar wanneer je verpleegkundige Tiina Molberg – het is onmogelijk niet verliefd te worden op deze vrouw – aan het werk ziet en hoort praten over haar vak, dan weet je: daar kan geen enkele technologie tegenop.

Ook in Kaavi is de gemeente in zee gegaan met het beursgenoteerde zorgconcern Attendo, omdat het de zorg zelf niet meer wist te organiseren. “Als de overheidsbijdragen nog op niveau 2011 zat, dan hadden we geen enkel probleem”, aldus een lokale bestuurder.

Een groepje nog thuiswonende partners ziet het met lede ogen aan. “Weet je nog dat we zelf een seniorenhuis wilden bouwen, met gaten in de muren om elkaar ’s avonds welterusten te wensen?”

Iets om op tijd mee te beginnen.

Vijf keer per week schrijven Renate van der Bas en Maaike Bos columns over televisie.