Films die je wakker houden hebben daar een reden voor

Twee documentaires hebben me afgelopen week wakker gehouden: zondag Stil water (EO) van Simonka de Jong over gezinnen van kinderen met kanker. Vorige week dinsdag Oranje helmen in Turkije (BNNVara) van Geertjan Lassche over het Nederlandse Usar-team na de aardbeving. Deze makers moeten balanceren tussen privacybescherming en de noodzaak een groter verhaal te vertellen. Hoe breng je de dood in beeld, hoe ga je om met tranen, wanneer is het te veel?

Lassche vertelde zondag telefonisch over zijn reis naar Turkije. Tussen het instortingsgevaar had hij daar in zijn eentje gefilmd, zijn beelden gekozen, bevochten bij de NPO, gemonteerd in ijskoude, nachtelijke uren en verstuurd over haperende internetverbindingen. De film móest binnen een week af om voor de Giro 555-actie op NPO1 te kunnen, want dan diende hij een duidelijk doel. Andere journalisten had hij later die week niet meer gezien en mensen móesten zien wat er speelde, vond hij. “Als je het wilt voelen, moet je dichterbij komen.”

De hond had niet geblaft

Met de reddingseenheid had hij contact sinds zijn verslag van de aardbeving in Haïti (2010), en omdat ze hem vertrouwden mocht hij mee. Maar dit keer was de missie heftiger dan ooit, zegt hij. Wie die film heeft gezien, weet waarom. Ondanks de vele doden zijn het de levenden die je de adem benemen.

De wanhopige man Tarik klampte de hulpverleners aan om zijn vrouw en dochters te redden. De hond had niet geblaft - geen CO2 geroken - en pas in een gat hoorden ze kloppende geluiden terug. Te diep onder het puin om te kunnen proberen. De holle ogen van Tarik, toen het team verder ging om wel realistische reddingen te pogen, achtervolgen me nog. Ze achtervolgen Lassche ook. Net als het geredde jongetje Ibrahim (6) dat tussen zijn dode ouders lag - niet in beeld gebracht. “Het is die twilight zone van leven en dood, vol dilemma’s, die het zo zwaar maakt.”

De indringende film Stil water van zondag riep op heel andere manier dezelfde vragen op. Wat laat je zien, om je verhaal te laten zien? Simonka de Jong volgde twee jaar de drie gezinnen van Bente (3), Fien (6) en Matthijs (11) die kanker hebben, en focuste op de ervaring van hun gezonde broers en zussen.

Waarom kijken we hiernaar?

Bentes oudste broer Tim, een binnenvetter, maakt stilletjes een tekening van de superkracht die hij zou willen hebben om zijn zusje beter te maken. Matthijs’ broer Steven biecht verstikt op dat hij zich schuldig voelt over zijn stekelige gedrag, terwijl zijn broertje door zijn tumor zo irritant deed. En dan zijn er Fiens zussen Maud en Jette, die thuis het allesomvattende verdriet voelen over Fiens achteruitgang. Maud (10) vond het oneerlijk: “Laatst kreeg een klasgenootje een nieuw zusje. Daar ging het dan wel goed mee.”

Pijnlijk. Ook de scène waarin haar ouders moesten erkennen dat het leven van hun meisje ten einde liep. We kregen een glimp te zien van Fien in de kist, en het beschaamde verdriet van de dochters. Waarom kijken we hiernaar? Vader Gijs Goudswaard mocht het bij Humberto op zondag (RTL) extra uitleggen. Hij deed onder andere mee om te laten zien hoe waardevol het was dat zijn werkgever hem vrij had gegeven: “Zorg jij maar voor je gezin.” Hij troostte zijn vrouw. Hield de gesprekjes met de dochters op gang. Rende met hen een ruige modderloop.

Het zijn de levenden die je een brok in de keel geven.

Vijf keer per week schrijven Maaike Bos en Renate van der Bas columns over televisie.