Filmcollege voor beginners, les 7: De psychologie van een nonchalante spijkerbroek met T-shirt

De opwaaiende witte halterjurk die Marilyn Monroe droeg boven een metrorooster. De fedora hoed van Indiana Jones. Sommige kledingstukken zijn zo iconisch dat ze boven hun films uitstijgen. Nu passen ze in een vitrine: het zijn objecten met een eigen cultureel-historische waarde.

Zo’n status is eerder uitzondering dan regel. Toch zijn er nogal wat films waarbij je de sterkste herinnering hebt aan de kostuums. De zilverkleurige jurk met meterslange sleep, wapperend in de Australische woestijnwind, in The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert. De framboos- en kerskleurige zwierige gewaden in het Chinese martial arts-drama Hero. Het rode jasje van het verongelukte kind in Don’t Look Now. Het verhaal ben je misschien alweer vergeten, de kostuums leggen een directe link naar je geheugen.

Kostuums gidsen je een droom in

Kostuumontwerp is iets anders dan modeontwerp, het vanaf nul creëren van kleding. In de praktijk kunnen die disciplines echter dicht bij elkaar liggen. Kijk je naar wat er in de geschiedenis van de Oscars aan prijzen voor kostuumontwerp is vergeven, dan lijkt de Academy vooral artistiek hoogwaardige ontwerpen te waarderen. Begrijpelijk. Het gaat dan vaak om kledingstukken die je als kijker meenemen naar een historische, exotische of futuristische wereld: kostuums hebben als belangrijke taak je een soort droom in te gidsen.

De avondjurken en smokings in Titanic, de bonte afropunk actietenues in Black Panther, de extravagante survival look in Mad Max Fury Road: ze rukken je in één keer weg uit je eigen dagelijkse bestaan naar een universum ver van ons bed. Acteurs kunnen die radicale stap ook wel gebruiken: kostuums helpen ze het personage te ‘worden’ dat ze spelen. Dat vergt veel denkwerk aan de tekentafel en gepriegel in het naaiatelier.

Het creëren van opvallende kostuums die ons nog lang zullen heugen is een dankbare klus. Toch gaat het in films niet om de kostuums. Kleding zorgt niet voor plotwendingen, heeft geen invloed op de structuur van een verhaal. Kostuums zijn wel belangrijk voor hoe je dat verhaal erváárt. Kleding wordt immers gedragen door personages. En die willen we leren kennen. In de luttele twee uur die we daar doorgaans voor hebben, kan ieder uiterlijk detail helpen.

Duister, tragisch en een beetje griezelig

Maakt een modeontwerper iets voor een denkbeeldige drager, een kostuumontwerper heeft een specifiek personage in gedachten. Bekijk bijvoorbeeld eens goed het uiterlijk van Edward Scissorhands in de gelijknamige film. De eerste keer dat hij op de krakkemikkige zolder van een landhuis uit een donkere hoek tevoorschijn komt, zien we een bleek wezen in een zwartleren uitdossing met allerlei riempjes en knopen. Waar lichaam en kostuum in elkaar overgaan is niet helemaal duidelijk. Maar dit uiterlijk zegt meteen van alles over deze jongeman met-scharen-als-handen: onvoltooid, emotioneel ingesnoerd, duister, tragisch en een beetje griezelig tegelijk. Zijn verschijning vat eigenlijk al perfect samen wat gaat komen in dit bizarre sprookje.

Kostuums zijn, kortom, psychologie. Een verlengstuk van persoonlijkheid, een expressiemiddel van gemoed en status. Net als bij ons, op straat en in het café. Het verschil is dat in film álles betekenisvol is, over ieder detail is nagedacht. Voor iedere scène zullen regisseur en kledingontwerper bedenken: in welke stemming en situatie bevindt het personage zich?

In veel gevallen hoeven kostuumontwerpers helemaal niet te tekenen of te naaien. Om een personage te kleden gaan ze vaak gewoon naar winkels. Dat lijkt een ondankbare taak, maar als kijker zijn we niet minder blij met de informatie die we daarmee krijgen.

Het ultieme genderneutrale setje

Neem Thelma & Louise, een buddy roadmovie waarin twee vrouwen dachten gezellig samen een weekendje weg te gaan, maar in korte tijd een ingrijpende ruk aan hun leven geven. De assertieve Louise heeft een gedecideerde look die knipoogt naar fifties rock. Thelma, onzeker en verwikkeld in een huwelijk met een paternalistische lomperik, houdt van schattig: lief bloesje, romantische rok.

Een avond in een bar loopt door een seksuele agressor vreselijk uit de hand. In de loop van drie dagen zien we de vrouwen voor onze ogen veranderen. Ze kunnen niet terug naar wie ze waren. Ze doen dingen die ze nooit eerder hadden gedaan én ze kleden zich anders. Vrijer, comfortabeler, nonchalanter, weerbaarder. En minder specifiek vrouwelijk: ze kiezen voor het ultieme genderneutrale setje van jeans en een T-shirt.

Terecht dat de twee hoofdrolspeelsters en het scenario destijds in de prijzen vielen, maar (de jong overleden) kostuumontwerpster Elizabeth McBride verdient ook alle lof. Door secuur betekenisvolle kledingstukken bij elkaar te zoeken neemt ze ons, met uiterlijke objecten, mee op de innerlijke reis die Thelma en Louise afleggen. Dat is wat – ook heel alledaagse – kostuums kunnen doen.

Edward Scissorhands, Thelma & Louise, Black Panther en Titanic zijn te zien op Pathé Thuis

Mad Max Fury Road is te zien op Netflix en Pathé Thuis

Hero, The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert en Don’t Look Now zijn te zien op Amazon Prime