Film kijken vanavond? Let dan goed op hoe de muziek het verhaal vertelt. Deel 3 van een cursus, om de eigen kijk- én luisterervaring te verdiepen.
Een stewardess in een hemelsblauw tenue rolt op een loopband het beeld binnen, vergezeld van de seventies-soul van Bobby Womack. Nog voordat we weten wie Quentin Tarantino’s titelheldin Jackie Brown is, heeft Womack het leven van zwarte Amerikanen bezongen die geboren zijn aan de verkeerde kant van het spoor. “Trying to break out of the ghetto was a day-to-day fight”, zingt Womack: proberen uit het getto te ontsnappen was een dagelijkse strijd. “You don’t know what you’ll do until you’re put under pressure.” Je weet pas wat je gaat doen als je onder druk komt te staan.
Terwijl Jackie Brown, gespeeld door Pam Grier, met een stralende glimlach vliegtuigpassagiers begroet, horen we op de geluidsband over de beproevingen die iemand doormaakt op het moment dat hij probeert te ontsnappen uit de hel waarin hij terecht is gekomen. Weergaloos, zoals Tarantino de muziek laat spreken, zoals hij op een oud soulnummer vaart om een karakter vorm te geven. Want Jackie, zo leren we later, is een sappelende stewardess die dacht iets bij te verdienen als geldkoerier voor een wapenhandelaar. Maar verstrikt in zijn netten blijkt het nog knap lastig om weer te ontsnappen.
Nu gaat het niet alleen om de liedtekst die zo verdraaid goed is gekozen. In Jackie Brown (1997) slaagt Tarantino erin om beeld en geluid zo te laten versmelten, dat de scène voor een pure, diepgevoelde, filmische ervaring zorgt. Met andere woorden: wat je ziet én hoort, voel je in je buik.
“Het gaat erom met muziek de geest van een film te raken”, vertelde Tarantino eens in een interview. Toeval is het niet dat muziek voor hem bij het schrijven van een scenario het begin- en eindpunt vormt. Muziek is niet iets wat er later bij komt, wat onder de beelden wordt gezet, als opvullertje. Tarantino construeert zijn film rond de muziek die hij in een eerder stadium heeft gekozen, uit zijn eigen fantastische vinylcollectie, en waarmee hij voor zichzelf al de sfeer van het verhaal heeft neergezet. Dat voel je als je Jackie Brown ontmoet.
Zo is het sixties-hitje California Dreamin’ van The Mamas & The Papas verrassend genoeg voor eeuwig verbonden met Faye, het meisje van de snackbar in Hongkong. In Chungking Express (1994) van regisseur Wong Kar-wai droomt Faye van een ander, fijner leven in Californië. Het liedje van The Mamas & The Papas dat om de haverklap uit haar cassetterecorder schalt, belichaamt die droom: “I’d be safe and warm, if I was in L.A.”, ik zou er veilig en warm bij zitten als ik in Los Angeles was.
Maar behalve dat we via het liedje iets te weten komen over Faye’s romantische verlangen, is het Amerikaanse hitje – als je goed kijkt en luistert – ook een voorbeeld van westerse populaire cultuur die de Hongkong-muziek heeft verdrongen.
Via een simpel popliedje wordt het verhaal verteld van de invloed die het Westen uitoefent op de oosterse cultuur, en daarmee ook op de dromen van jongeren.
Ware meesters
Regisseurs als Quentin Tarantino en Wong Kar-wai die met muziek karakters vormgeven en ook nog achterliggende maatschappelijke verhalen vertellen, zijn de ware meesters. Ze zijn in staat om ook zonder dialogen gevoelens uit te drukken, en puur met beeld en geluid een sfeer op te roepen en een verhaal te vertellen. Behalve een liedje dat onderdeel is van een soundtrack, kan ook een zogeheten score die impact hebben, muziek die speciaal voor een film of serie is gecomponeerd.
Nu is het best verleidelijk om de hele canon aan beroemde filmcomponisten uit te spitten, maar laten we praktisch zijn en gewoon eens kijken en luisteren naar de vaste intro van de Britse tv-serie The Crown. Dat is een juweeltje op zich. In beeld zie je hoe vloeibaar goud stolt en geleidelijk de vorm krijgt van een kroon. Maar draai de majestueuze muziek weg die daarbij klinkt, en er blijft niets over van de dramatische spanning die je voelt. Steeds duisterder en dramatischer klinkt die muziek, tot de staccato-strijkers verdampen en er in beeld alleen nog maar donderwolken overblijven.
Zo wordt dus het verhaal over de regeerperiode van koningin Elizabeth II ingeleid: je bent helemaal in de sfeer van het drama dat komen gaat, waarbij je niet zozeer het prestige van de kroon voelt, als wel het enorme gewicht. En dat is ontzettend knap, hoe het thema van de serie in anderhalve minuut wordt samengevat.
Aan zet is de Duitse Hollywood-componist Hans Zimmer die zijn klassieken kent: hij baseerde de intro van The Crown bijna geheel op een 17de-eeuwse opera van de Britse componist Henry Purcell. De groten in het vak weten hoe je met muziek het verhaal vertelt. Acuut kippenvel krijg je ervan.
Chungking Express is vanaf 25 februari opnieuw te zien in de filmtheaters in het land. Dit in het kader van een Wong Kar-wai-retrospectief, georganiseerd door het Eye Filmmuseum. Jackie Brown is te zien via Pathé Thuis. The Crown is te zien op Netflix.
Lees ook:
Filmcollege voor beginners, les 1: de openingsscène vertelt je bijna alles al
Filmcollege voor beginners, les 2: let goed op hoe de camera een verhaal vertelt
