Ex-kolonies kunnen roofkunst terugkrijgen met nieuwe leidraad

“Nog nooit is expliciet gezegd dat teruggave van objecten een mogelijkheid is”, benadrukt directeur Stijn Schoonderwoerd van het NMVW, de koepel waarin het Amsterdamse Tropenmuseum, het Museum Volkenkunde in Leiden en het Afrika Museum in Berg en Dal samenwerken. “Nieuw is ook dat wij zeggen welke criteria daarbij van belang zijn.” Schoonderwoerd kan niet inschatten hoeveel objecten zullen worden opgeëist en welke landen zich zullen melden.

De regels gelden alleen voor collecties van museumkoepel NMVW en niet voor andere musea met omstreden kunst, zoals het Rijksmuseum. Schoonderwoerd ziet de leidraad als tussenstap naar landelijk beleid. “De praktijk zal uitwijzen hoeveel claims er binnenkomen en hoe ingewikkeld ze zijn. Op basis van onze ervaringen kunnen we in Nederland toewerken naar landelijk beleid.”

De NVMW stelt een onafhankelijke commissie samen, die claims beoordeelt op grond van de criteria in de leidraad. Het oordeel van die commissie is een advies aan de minister van cultuur. Die moet uiteindelijk beslissen, omdat de collecties van de musea staatseigendom zijn.

Goed nieuws, reageert de Nigeriaanse jurist Folarin Shyllon. “Ik zal mijn regering adviseren een procedure te beginnen en alle Nigeriaanse beelden in het Museum Volkenkunde op te eisen.” Shyllon is lid van het Nigeriaanse team dat al tien jaar met Europese musea onderhandelt over teruggave van de Benin Bronzes: duizenden objecten die Britse troepen eind negentiende eeuw roofden uit het paleis van de koning van het Beninrijk, in het huidige Nigeria. Het Museum Volkenkunde in Leiden bezit er 139 van.

In oktober kwamen Nigeriaanse en Europese onderhandelaars overeen dat Europese musea beelden uit hun collecties zullen uitlenen aan een nieuw te bouwen museum in de Nigeriaanse stad Benin City. Maar Nigeria laat zijn aanspraak niet varen. Shyllon: “Het is goed dat we nu regels voor teruggave in handen hebben. De Britten, die de beelden geroofd hebben, geven ons niets. Het British Museum, dat de meeste bronzen bezit, weigert over teruggave te praten.” Shyllon betreurt wel dat de regels alleen gelden voor de museumkoepel. “Waarom ratificeert Nederland niet het VN-verdrag Unidroit uit 1995, over teruggave van geroofde kunst?”

Ook Wouter Veraart, hoogleraar rechtsfilosofie aan de Vrije Universiteit en expert in het onderwerp, is kritisch. Hij vindt dat de opsomming van criteria voor teruggave ‘raar’ begint. Daar staat dat de commissie kijkt of de oorspronkelijke eigenaren hun objecten hebben verloren op een manier die in strijd is met het toen geldende recht. “Je zou moeten beginnen met de vaststelling dat inwoners van de koloniën niet werden gezien als mensen met rechten en dat er misdaden tegen de menselijkheid zijn begaan. In dit stuk staat zelfs nergens dat er is geplunderd.”

Veraart noemt het paternalistisch dat wordt beoordeeld of eisers een ‘onontbeerlijke’ culturele band hebben met de objecten die ze opeisen. “In een discussie over cultuur moet je je niet willen mengen. Doe je dat wel, dan ga je terug naar de koloniale tijd.” Ook bekritiseert hij dat opgeëiste objecten worden uitgeleend, in plaats van teruggegeven. “Zo rommel je de claimant toch weer in een afhankelijke toestand.”

Lees ook:

Het interview met Stijn Schoonderwoerd: ‘Het loket voor teruggave roofkunst is nu geopend.’