‘Ergens zó niet in geloven’ – wat zeg je daarmee?

Vorige week ging de taalrubriek over de modieuze woordgroep ‘(heel) erg geloven in iets’. Naar aanleiding daarvan stelde een lezer een vraag over een woordcombinatie met een tegenovergestelde strekking die bovendien minstens zo modieus is: ‘zó niet geloven in iets’ als in ‘Positief denken: ik geloof daar zó niet in’. Je treft deze constructie vooral in spreektaal aan, waarbij ‘zo’ met klem wordt uitgesproken (in uitgeschreven vorm krijgt ‘zó’ daarom vaak een accent). Het geval staat niet op zichzelf blijkens een ander, op Twitter gevonden voorbeeld: ‘Dit past zó niet in mijn wereldbeeld.’

Dit gebruik van het versterkende bijwoord ‘zo’ is vrij nieuw en hangt samen met combinaties van hetzelfde woord met een bijwoordgroep, zoals in: ‘Ik vind jouw grappen zó niet leuk/grappig/oké’, ‘Ik denk dat het zó niet waar is wat jij zegt’ of ‘Ik vind zuurkool met spek zó niet lekker’.

Afkeer benadrukken

Sommige taalgebruikers moeten misschien even wennen aan dit gebruik van ‘zo’, maar welbeschouwd heeft dit versterkende bijwoord dezelfde functie als sommige andere versterkende bijwoorden, zoals helemaal, volstrekt, totaal: ‘Ik vind jouw grappen helemaal/volstrekt/totaal (of dus: zó) niet leuk’. Op vergelijkbare wijze is ‘zó niet geloven in iets’ synoniem met ‘helemaal/volstrekt/totaal niet geloven in iets’.

‘Zó niet leuk’ in ‘Ik vind jouw grappen zó niet leuk’ drukt min of meer dezelfde betekenisinhoud uit als ‘zo flauw’ in ‘Ik vind jouw grappen zo flauw’, maar daar gaat het bij constructies met ‘zo/volstrekt/helemaal/totaal niet (leuk/grappig/oké/waar e.d.)’ niet alleen om. De constructie met een versterkend bijwoord is weliswaar feitelijk een ontkenning van een hoedanigheid of eigenschap (leuk, oké, waar, lekker) of handeling (geloven, passen), maar het doel van deze formulering is vooral de daarbij behorende (negatieve) emotie – iemands afkeer dus – te benadrukken.