En de boer, hij ploegde voort, en dat is lang niet altijd positief bedoeld

‘En het CDA, het ploeterde voort.’ Het is een variatie op de formule ‘en de boer, hij ploegde voort’. Vooral in verband met de politiek is dit soort variaties de laatste tijd populair: ‘En de premier, hij modderde voort’, ‘En de Fransman, hij protesteerde voort’.

De formule is van oorsprong de refreinregel uit het klassieke gedicht Ballade van de boer (1935) van de (enigszins vergeten) dichter J.W.F. Werumeus Buning (1891-1958). De dichter schreef die ballade ooit als een eerbetoon aan boeren en andere noeste arbeiders die, wat er ook gebeurt en welke waan van de dag hun aandacht zou kunnen vragen, uit louter plichtsgevoel toch trouw doorgaan met de uitvoering van hun taak.

In de tweede helft van de twintigste eeuw maakte de refreinregel ‘en/maar de boer, hij ploegde voort’ zich los uit het gedicht en werd onderdeel van ons idioom. Daarbij bleek zowel ‘de boer’ als de persoonsvorm achter de komma zich goed te lenen voor vervanging door andere talige elementen: ‘en de kunstenaar, hij ploegde voort’ respectievelijk ‘en de boer, hij investeerde voort’.

Lang niet altijd met een positieve bijklank

Wat opvalt, is dat de strekking van de formule de laatste jaren lijkt te zijn veranderd: ‘en/maar de boer, hij ploegde voort’ wordt namelijk lang niet altijd meer met een positieve bijklank gebruikt.

Wie de formule nu gebruikt, of een variant daarop (‘en de boer, hij demonstreerde, vlagde, zeurde voort’), doet dat vaak kritisch en wil daarmee dan zeggen dat een persoon onverstoorbaar doorgaat met het uitvoeren van een handeling, terwijl zich om hem heen allerlei min of meer dramatische gebeurtenissen voordoen (klimaatverandering, stikstofuitstoot) waaraan hij veel beter zijn aandacht zou kunnen schenken.

Anders gezegd, de formule wordt nu soms gebruikt als een verwijt aan iemand die vasthoudt aan zijn routine, terwijl hij daar (volgens critici) beter van af zou kunnen stappen om de wereld (of een deel daarvan) te verbeteren.