De bejubelde sopraan Elly Ameling, die vandaag 90 wordt, kan eindelijk met mildheid terugblikken op haar eigen prestaties. Eerder kon ze alleen maar naar zichzelf luisteren met een wodka-jus onder handbereik.
Alles tot in de puntjes voorbereid en verzorgd, dat is Elly Ameling. Zoals het haar betaamt. Dus muziekredacteur meneer Van der Lint, komt u ook mee! De grande dame van de liedkunst heeft het allemaal nog steeds graag zelf in de hand, maar beziet de dingen ook met de nodige humor. De koffie is bruin, had ze aangekondigd.
En de koffie is bruin en zelfs een ongevraagde lunch staat al klaar om in de oven te schuiven: heerlijk brood met parmezaan en oregano. Ze maakt het al fluitend in de keuken af. Kaarsrecht, niks stok, laat staan rollator. Gaat later deze week nog even naar de verjaardag van een vriendin met wie ze op de hbs zat.
Terug aan tafel met een volle theepot, schalt ze met haar nog steeds heldere stem en de goede dictie: “Wie wil, die schenkt! We moeten maar even met de hand bikken.” Op ons: “Here, zegen deze spijze”, volgt haar: “Ameling. Dat zeiden mijn neefjes en nichtjes altijd als ik daar op bezoek was.”
Het is precies zeventig jaar geleden dat ze haar eerste concert gaf, in Rotterdam, haar geboortestad. Zo’n half uur met de auto van het dorp in de Alblasserwaard waar ze nu al 53 jaar woont.
Dat concert, ze weet het nog als de dag van gisteren. Ze was bijna twintig en trad op in Museum Boijmans voor zo’n honderd mensen. Na afloop in het café ernaast - “een rond noodgebouw waar een ober zingend bediende” - kwam het bericht binnen over een overstroming in Zeeland. Niet wetende dat het om de grootste Nederlandse natuurramp ging van de 20ste eeuw.
Spottend zou ze later over zichzelf zeggen: ze zong van ramp tot ramp. Want tijdens haar afscheidsconcert in 1996 in het Amsterdamse Concertgebouw bleek het Teatro La Fenice in Venetië in brand te staan. Haar geliefde Venetië. “Ik kan u er rondleiden zonder kaart. En dan komen we precies uit bij het restaurant dat niet bekend, maar wel erg goed is.”
Die opname van haar afscheidsconcert is nooit uitgezonden. Laat staan op de plaat gezet. Want La Ameling vond de uitvoering niet goed genoeg. Zo ging het vaker, want zelfkritiek was haar bepaald niet vreemd.
Maar, haast ze zich te zeggen: “Geen enkele grote kunstenaar gaat zonder zelfkritiek door het leven. Ik heb veel geleden, maar hield moed. In Oekraïne - ‘veel erger!’ - houdt men ook vol, net als we in de Tweede Wereldoorlog deden.”
“Dan kreeg ik die platen thuis, lp’s van Philips, Decca, enzovoorts, want ik was zo handig om me niet aan één merk te binden… Sommigen zeiden: je bent niet duur genoeg. Maar niemand vertelde me hoeveel-ie voor een opname kreeg. Ik regelde mijn zaakjes wel goed.”
Dan kwam die plaat, en ging u naar uzelf luisteren.
“Ja, mijn man Nol perste voor mij dan eerst een heerlijke sinaasappelsap, en daar deed ik een goede scheut wodka in. Vervolgens zetten wij de plaat op, en het was altijd een en al teleurstelling. Er deugde weinig van. Ik weet ook waarom. Ik had het vijf maanden daarvoor opgenomen en me er de ideale voorstelling van gemaakt.
Mijn man maakte wat grappen en de wodka hielp, zo moest ik het relativeren, maar makkelijk was dat niet. Aan de ene kant was ik dus totaal ontevreden, maar ik dacht ook: ze hebben het opgenomen, je krijgt er een prijzende brief bij en er centjes voor. Dus, nou ja. Tweespalt. Paradox. Zoals het hele leven.”
Was er nooit een lp waarvan u dacht: dit is wel wat?
“Nu pas. Opoe is er anders over gaan denken. Dat komt doordat ik me die opnames niet meer zo precies herinner als toen, dus ik luister met meer afstand. Als ik nu iets opzet, denk ik: waar heb ik me druk over gemaakt? Maar weet u, ik vergeleek me vaak met de Britse mezzosopraan Janet Baker, die dit jaar ook 90 wordt. Zij kon zo goed in pianissimo teruggaan in haar stem, zo zacht, dat lukte mij toen niet, vond ik. Ook probeerde ik altijd in mijn laagte meer kleur te krijgen. Mijn favoriete leerling, sopraan Lenneke Ruiten, is daar heel goed in. Maar besef dat ik meer dan veertig jaar sopraan ben geweest. Met veel plezier overigens.”
U vond dat u op uw 25ste op uw hoogtepunt was.
“Ja, mooier dan op het Internationaal Muziek Concours in Genève in 1958 heb ik nooit gezongen. Maar wist u dat ik pas na mijn 40ste de door mij gewenste kleuren kon laten horen, vooral in de lage tonen? Donker van smart en prilgroen van vreugde kon ik toen goed onderscheidend zingen, zoals tekst en muziek het vragen. Toen vond ik eindelijk dat ik voldeed aan het ideaalbeeld dat ik in mijn hoofd had. Het geheel van dat spierement in mijn keel, plus mijn zelfvertrouwen, waren tegen die tijd pas bij mij uitgegroeid.”
Uw moeder heeft u de liefde voor het vak bijgebracht.
“Ja, zij nam mij mee naar concerten van Jo Vincent, Kathleen Ferrier en Gérard Souzay. Ze speelde zelf een beetje piano en had een warme stem. Weet u welk liedje ze voor me zong als ik ging slapen? (zingt zacht): Klein poppedijntje, donderidon, ’k wou dat jij lekkertjes slapen gaan kon. Dat heb ik op haar begrafenis nog gezongen.”
Lukte u dat? Was u niet overmand door emoties?
“Ik ben niet gauw overmand. Maar ik weet niet wat er met me gebeurt als Vladimir Poetin, laten we zeggen de heer V.P. te M., een bombardement op Rotterdam uitricht, dat zou dan mijn tweede zijn. Dán ben ik misschien wel overmand. Ik kan zo de geur van de brand door dat bombardement in 1940 naar boven halen. Ik was zeven en stond naast mijn vader in de deur van zijn juwelierswinkel in het Oude Noorden en zag die rode gloed. Mijn vader trilde, ik voel het nu nog.”
Van uw vader leerde u oog voor detail te hebben.
“Hij was naast juwelier ook horlogemaker, dus altijd bezig met die radertjes in uurwerken. Alles met detail is mij lief. Ik denk dat ik mede daarom niet bij de opera ben gegaan, dat grote gebaar, pathos, nee, ik was voor het lied geschikt: gedetailleerd, maar niet per se zacht, er is vaak wel degelijk forte nodig. Later dit jaar geef ik weer masterclasses op het Internationaal Lied Festival in Zeist. En in Baden bij Wenen.”
Die gaf u over de hele wereld, ook in Japan.
“Ja, daar is door covid alleen de klad in gekomen. In 2018 waren er nog twee hier, fijne popjes: eentje op de piano, de ander zong. Vlijtige mensen. Zeer leergierig. Ik zong daar in 1972 in Tokio voor het eerst. En in 1974 in Kyoto. Daar wilde ik de tuinen en tempels zien, want ik hou van die rustgevende harmonie. Nee, in China ben ik nooit geweest (doet een schreeuwende Chinees na, en spreekt dan weer zacht Japans).”
Hoe bent u hier, in de Alblasserwaard, in de Biblebelt, verzeild geraakt?
“Kijk hoe mooi het is, dit rivierenlandschap tussen Lek en Merwede, dit huis, die tuin. We hadden twee honden, de whippets Eusebius en Florestan. Van hieruit maakte ik al mijn reizen. Mijn man reed mij heel Europa door, met de honden achterin, en voor mijn verre reizen heeft hij mij honderden keren naar Schiphol gebracht. Ik altijd met mijn partituren en correspondentie op schoot.
Ik dacht lang: ik ben hier te gast. Maar de streek heeft mij in haar hart gesloten. De buren zijn erg vriendelijk, ze bevrijden de rivierdijken van sneeuw, ze kijken naar elkaar om. Ja, zij zijn van het zware geloof, en ik noem mezelf agnost.”
U bent ook nog katholiek geweest.
“Ja, ik ging in Rotterdam naar de School met de Bijbel aan de Tweede Pijnackerstraat met ck. Dat wilde mijn moeder. Later werd ik katholiek. De pastoor van Zwijndrecht, waar we eerst woonden, heeft ons huwelijksbed nog ingezegend!
Ik hou van de hoge standaard van beschaving hier, en dat de bevolking een ruimer perspectief op het leven heeft dan alleen het menselijk gestuntel. En net als ik weten ze wat discipline is, en zijn ze op hun hoede voor de vier d’s: drank, drugs, dj’s en de duivel. Weet u dat ik lang SGP heb gestemd? Ik denk dat het nu de partij van de Boeren wordt.”
Vindt u dat u in Nederland genoeg erkenning heeft gehad?
“Ja, ik ben dik tevreden. Sommigen zeggen: ze zong veel meer in het buitenland. Ik zeg dan: had opgelet! In de jaren zestig en zeventig kon je de radio niet aanzetten of je hoorde me. Maar ja, het culturele klimaat in Nederland… lastig, valt niet mee, vroeger ook al niet.”
Zou u toch niet wat dichter bij bijvoorbeeld het Concertgebouw willen wonen?
“Zegt u: ik zet het Concertgebouw hiernaast neer, dan blijf ik hier. Wij wilden indertijd uit de stad weg. Ik heb een auto, dus ik kan overal komen. En vergeet niet: ik ben altijd een beetje in het Concertgebouw, want mijn kop hangt er, in brons, gemaakt door Ek van Zanten.
Ik heb al mijn herinneringen op mijn netvlies en hoor nog alle stemmen in mijn hoofd. Zoals die van Leontyne Price – de eerste zwarte ster van de Metropolitan Opera – in Carnegie Hall in New York. Ook ik zong daar vele malen, met orkest en in recitals, in die zaal voor drieduizend mensen.
Het allerfijnst zong ik in Wigmore Hall in Londen: een omgekeerde trechter, je geluid vloeit weg en groeit voordat het het publiek bereikt. Daar wordt iedere zanger gelukkig van. Ik moest eens in Ottawa zingen in een kurkdroog zaaltje. Als de akoestiek niet meewerkt is zingen loodzwaar, na afloop was ik kapot. Dertig jaar later zong ik er weer, voor medewerkers van de Nederlandse ambassade. Toen stelde ik me voor dat ik in Wigmore Hall stond, en het ging prima. Dat is ervaring.”
Ter gelegenheid van haar 90ste verjaardag is Elly Ameling zondag 12 februari te gast in het tv-programma Podium Klassiek (18.15 uur op NPO2) en verschijnen er bij Decca verschillende cd-boxen. Ook is er de vijfdelige NTR-podcast Hollandse Helden: Elly Ameling van Hans Haffmans.
Lees ook:
Hans van Manen: ‘Je moet de Russische kunstenaars steunen - júist nu’
Het Holland Festival eert deze maand choreograaf Hans van Manen (89) wiens motto nog steeds is: have fun - werk hard, maar heb ook een beetje lol alsjeblieft. Een gesprek met de man die de balletwereld voor altijd heeft veranderd.
Lees ook: ‘Die mooie stem is pas het begin’
Sopraan Elly Ameling (82) werd wereldberoemd met haar liedrecitals. Ze maakte internationaal carrière als een ware ambassadrice van deze precieuze kunstvorm. Bijna twintig jaar nadat ze haar carrière heeft afgesloten, krijgt ze vanwege haar inzet voor het Duitse Lied zondag in Stuttgart de Hugo Wolf Medaille.
