Ella Zirina is een nieuwe voortrekker van een generatie jazzmusici waarin steeds meer vrouwelijke bandleiders hun opwachting maken.
Met de 25-jarige Ella Zirina is Nederland een uitgesproken stem op de gitaar rijker. Op 10 maart bracht de Letse gitariste haar debuutalbum Intertwined uit, waarop haar trio wordt bijgestaan door saxofoniste Tineke Postma en een strijkkwartet. Met die plaat schaart ze zich bij de voorhoede van Nederlandse jazzgitaristen, en is ze onderdeel van een steeds groter wordende groep vrouwelijke bandleiders.
Eigenlijk is de gitaar een relatief recente liefde van Zirina. Tot haar achttiende was ze voornamelijk pianist. “Ik speelde veel klassiek, met name Bach. De gitaar kwam erbij omdat ik helemaal weg was van Jimi Hendrix en Led Zeppelin, en gitaar spelen leek gewoon zo veel leuker. Toen besloot ik over te stappen, en al mijn energie in de gitaar te steken. Ik houd ervan mezelf uit te dagen en mezelf in het diepe te storten.”
Toch was de stap om vanuit Riga naar Amsterdam te verhuizen niet gemakkelijk. “Ik was alleen in een vreemde stad, en ik was de enige vrouw op de jazzgitaaropleiding van het conservatorium – wat ook wel een apart gevoel was.” Inmiddels voelt Zirina zich echter helemaal thuis in Amsterdam, waar ze met veel grote namen uit de Nederlandse jazz speelt, en is ze van plan om te blijven als ze haar conservatoriumstudie heeft afgerond.
Godfathers van de jazzgitaar
Wie Zirina nu hoort spelen, zal niet meteen denken aan Jimi Hendrix en Led Zeppelin. Die werden dan ook al snel naar de achtergrond verdreven door de godfathers van de jazzgitaar: Wes Montgomery (die overigens ook pas gitaar leerde spelen toen hij 19 was), en Jim Hall. “Ik hoorde Halls album Undercurrent, met pianist Bill Evans, en zijn melodieën bleven maar in mijn hoofd rondzingen. Dat je op die manier gitaar kon spelen, zo melodieus en met understatement – bijna als een menselijke stem – dat was een openbaring voor me.”
Het spel van Zirina is wat weelderiger dan dat van Hall, en eigenlijk nog heel pianistisch: ze maakt gebruik van veel open snaren en snelle, hamerende aanrakingen, waardoor je soms het gevoel hebt naar meer instrumenten te luisteren dan die enkele gitaar. “Die open snaren zijn een manier om een piano na te bootsen, waarop je noten door kunt laten klinken”, zegt Zirina, die de Nederlandse gitarist Reinier Baas noemt als inspiratie voor het ontwikkelen van haar techniek. Maar Zirina geeft wel duidelijk een eigen draai aan de invloed van haar conservatoriumdocent.
Golvende waterspiegel
Haar gitaargeluid doet vaak aan als een impressionistisch wateroppervlak. En hoe beter je luistert, hoe meer er blijkt te gebeuren onder de golvende waterspiegel. Zirina onderzoekt op haar gitaar verschillende klanktexturen. Het trio met contrabassist David Macchione en drummer Eloi Pascual Nogue, beiden generatiegenoten van Zirina, voelt als een verlengstuk van die speelstijl. “We spelen al bijna drie jaar met elkaar en voelen precies aan hoe we elkaar kunnen aanvullen.”
Het trio vormt de ruggengraat van Intertwined, maar Zirina speelt op haar debuutalbum ook met strijkkwartet, waarvoor ze alle arrangementen schreef. Kers op de taart zijn de bijdragen van de bekende Nederlandse saxofoniste Tineke Postma, onder andere op de reeds uitgekomen single Seymour Filling the Void. “Tineke was mijn leraar voor de vakken over improvisatie. Ze was de enige vrouwelijke docent die ik had voor instrumentale vakken op het conservatorium, en ik beschouw haar echt als een mentor. Haar bijdragen voegen een geweldige nieuwe kleur toe aan de klank van het trio.”
Voor Zirina begint nu een nieuw hoofdstuk. Juist nu haar album uitkomt, is haar contrabassist Macchione naar Amerika vertrokken om zijn studie voort te zetten in Boston, en valt haar trio uit elkaar. “Inmiddels heb ik me daar overheen gezet. Ik zie het nu ook als een kans om nieuwe uitdagingen aan te gaan, en te kijken wat voor leven deze muziek kan leiden in de handen van andere musici.”
Tineke Postma ziet positieve ontwikkeling
Zirina maakt onderdeel uit van een generatie waarin steeds meer vrouwelijke jazzmusici opstaan als bandleiders in de Nederlandse jazzscene. Er is een cultuurverandering gaande in de jazz, stelt de op Zirina’s album meespelende saxofoniste Tineke Postma (1978). “Het gaat de goede kant op”, zegt Postma. “Er staan steeds meer vrouwen op het podium, en programmeurs worden bewuster van de noodzaak om vrouwen te programmeren. Want vrouwelijke musici zijn nog steeds ondervertegenwoordigd op festivals, en worden zelfs benadeeld door bijvoorbeeld Spotify-algoritmes.”
Niet alleen op de podia, maar ook op conservatoria ziet Postma een positieve ontwikkeling. “Er lopen steeds meer jonge vrouwen rond op het conservatorium. En dan niet alleen zangeressen, wat vroeger het geval was. Toen ik zelf studeerde, was ik één van de twee vrouwelijke instrumentalisten in Amsterdam, tegenwoordig is dat wel anders. Ik denk dat ouders van jonge vrouwen daar ook ondersteunender in zijn geworden.”
Volgens Postma spelen de conservatoria een grote rol in de cultuurverandering in de jazz. “Voordat er conservatoria waren, leerden jazzmusici vooral door op jamsessies te spelen. Dat waren niet altijd plekken waar je je als vrouw veilig voelde, op zulke sessies was er vaak sprake van een hoog macho-gehalte. Op de conservatoria is die barrière er minder. En ik zie nu dat de mannen op de conservatoria veel geëmancipeerder zijn dan toen ik studeerde, zowel de studenten als de docenten. De jongens en meiden die er nu studeren, doen alles samen.”
Vrouwelijke docenten zijn nog altijd fors in de minderheid, en Postma is zich ervan bewust dat zij daardoor een voorbeeldfunctie vervult voor jonge vrouwelijke musici op het conservatorium. “Voor mijzelf was het belangrijk om oudere vrouwelijke musici te zien, zoals Gerri Allen. “Dat kan dus gewoon”, dacht ik dan. Ook in hele praktische zin was dat belangrijk: hoe ga je als moeder van jonge kinderen bijvoorbeeld op tournee? Het is belangrijk dat je jezelf daarin aan oudere musici kunt spiegelen.”
Nieuwe jazzgeneratie
Kika Sprangers & Anna Seriese
De Nijmeegse saxofonist en componist Kika Sprangers (1994) is met haar contemplatieve en ingetogen klank al meerdere keren genomineerd voor een Edison. Ze heeft nationale en internationale podia veroverd met haar kwintet, waar ze in de melodische frontlinie wordt bijgestaan door vocalist Anna Serierse (1993), die haar woordloze vocalen laat samensmelten met de saxofoon van Sprangers.
Sun Mi Hong
De Zuid-Koreaanse slagwerker Sun Mi Hong (1990) leidt haar eigen kwintet, waarin ze een fris perspectief biedt op relatief traditionele jazzgeluiden met haar vurige spel op drums. Naast haar werk als bandleider speelt Sun Mi Hong met internationale grootheden als bassist Jasper Hoiby van de band Phronesis.
Sanne Rambags
De experimentele vocalist Sanne Rambags (1994) creëert soms letterlijk haar eigen taal om jazz en improvisatie te vermengen met invloeden uit verschillende Europese volksmuzieken, maar schrijft haar teksten ook gewoon in het Engels. Rambags verkent mysterieuze klankkleuren met haar trio Under the Surface, en toerde met verschillende projecten niet alleen in Europa, maar ook in Afrika, Zuid-Amerika en Azië.
Fuensanta Mendez
Fuensanta Méndez (1995) kwam vanuit Mexico naar Amsterdam om contrabas en zang te studeren aan het conservatorium. Na cum laude te zijn geslaagd, stond ze onder meer op North Sea Jazz en in het Bimhuis. Met haar Ensemble Grande combineert Méndez jazz met haar eigen poëzie, en met Zuid-Amerikaanse invloeden. In Amerika speelt ze momenteel samen met pianogigant Aaron Parks.
Lees ook:
De beste pop, jazz en klassieke muziek van 2022
Redacteuren en recensenten van Trouw stellen hun top-3 samen van de beste jazz, pop enklassieke muziek van het jaar.
