Review
Elisabeth Samson, vrijgeboren negerin, hield zelf ook slaven
Toen de zwarte Elisabeth Samson in 1764 met een blanke man wilde trouwen, stond het koloniale Suriname op z'n kop. Zo'n huwelijk was verboden, want negers zouden zich eens iets kunnen gaan verbeelden. Daar stond tegenover dat het verbod stamde uit de tijd dat er in Suriname nog geen vrijgeboren zwarten waren, terwijl Elisabeth wel een vrijgeboren negerin was. Meer nog: Elisabeth was een van de rijkste mensen uit de kolonie. Ze was eigenaresse van een hele serie plantages, waar ze goed geld mee verdiende.
Sommige blanken waren dan ook voor het huwelijk, want dan zou haar bezit weer in blanke handen komen. Anderen vonden weer dat Elisabeth een lesje nodig had. Ze gedroeg zich als een blanke en was niet op haar mondje gevallen. Al eerder had ze een ruzie gehad met het gouvernement en daarvoor was ze naar Holland gegaan waar ze haar zaak voor de Staten-Generaal had gewonnen.
Ook nu zou de zaak door de Staten-Generaal worden beslist. Die bepaalde dat in Holland een huwelijk tussen twee rassen niet verboden was en dus ook niet in de kolonie. Maar voor Elisabeth kwam het bericht te laat: haar echtgenoot in spe was inmiddels overleden. Ze gaf niet op: 1767 trouwde ze ten slotte toch met een veel jongere blanke.
De geschiedenis van Elisabeth is door de Surinaamse schrijfster Cynthia Mc Leod al verschillende keren opgeschreven. De uitgave uit 1993 in de serie 'Bronnen van Afro-Surinaamse Samenlevingen' was een juweeltje. In heldere taal en puttend uit historische bronnen vertelde Mc Leod over het merkwaardige leven van Elisabeth. Tegelijkertijd gaf ze zo een indringende kijk op de koloniale slavenmaatschappij die anders in elkaar zat dan menigeen nu denkt. Zo bleken zwarten als Elisabeth zelf een uitgebreide slavenmacht te bezitten, die ook gegeseld werd als zij daar aanleiding toe vond. Maar bovenal werd duidelijk hoe tegenstrijdig de koloniale maatschappij in elkaar zat. Aan de ene kant mochten zwarten niet trouwen. Aan de andere kant moesten ze wel voor nageslacht zorgen, want er waren slaven nodig. Dit had weer tot gevolg dat zwarten een wellustige levenswijze werd verweten.
Cynthia Mc Leod heeft nu de historische gegevens die ze verzamelde, gebruikt voor de historische roman 'De vrije negerin Elisabeth. Gevangene van kleur'. Evenals haar eerdere roman 'Hoe duur was de suiker?' lijdt deze vertelling aanvankelijk onder een overvloed aan clichés, breedlopige uitweidingen en zinloze opsommingen van namen. Maar dan gebeurt er een wonder. Het tweede deel is het gefantaseerde dagboek van Elisabeth dat ze bijhield toen ze van 1737 tot 1739 in Holland was voor haar rechtszaak. Deze vertelling van een ik-figuur is een verademing. De stijl is direct en levendig en de observatie van Holland is alsof ze van vandaag is. Het geïdealiseerde land valt tegen, Hollanders zitten vol vooroordelen, ze menen de situatie in Suriname te kennen, maar ze weten er in feite niets van af. Via een omweg van tweeënhalve eeuw en het dagboek van Elisabeth is eindelijk Cynthia Mc Leod zelf aan het woord. Dat is de waarde van deze roman die anders door haar eerder uitgegeven studies overbodig zou zijn geweest.
