Eigenwijze, knotsgekke komedie danst door het interbellum

Amsterdam
Regie: David O. Russell
Met Christian Bale, Margot Robbie, John David Washington, Robert De Niro, Taylor Swift
★★★★

In oude computergames lijken de voeten van personages nogal eens net niet op de grond te lopen, maar er een stukje boven te bewegen. Alsof ze nergens kunnen aarden, of last hebben van een existentiële twijfel waardoor ze nooit met beide benen op de grond komen. Zo’n zelfde gevoel dat de personages een stukje boven de grond zweven, zit in David O. Russells ensemblefilm Amsterdam: een zogeheten screwball co­me­dy (screwball betekent knotsgek) waarin de drie hoofdpersonages dansend en champagne-nippend jongleren met een moordmysterie en een internationaal politiek complot.

Zoals typisch is voor het screwballgenre, houdt ook Amsterdam de vaart erin en tuimelen de gebeurtenissen over elkaar heen. Epicentrum van deze storm zijn de vrienden Burt (Christian Bale), Harold (John David Washington) en Valerie (Margot Robbie). We beginnen ergens in de jaren dertig in New York waar de moord op een oud-generaal Burt en Harold bij elkaar brengt wanneer ze al enkele jaren hun eigen leven leiden.

Al snel daarna verhuist de film met een flashback naar de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog waar de twee mannen verpleegster Valerie leren kennen, die aan het eind van de oorlog met hen mee naar Amsterdam reist. Daar leven de drie een aantal jaren als bohemiens, dansend en drinkend en wie weet wat nog meer. Maar aan alles komt een eind en de drie keren terug naar de VS om ieder afzonderlijk een eigen bestaan op te bouwen. Tot de moorden plaatsvinden.

Verwarrende sfeer

Negatieve Amerikaanse recensies klaagden erover dat Amsterdam zo verwarrend is gefilmd dat je soms niet eens kunt bepalen waar personages zich ten opzichte van elkaar in een ruimte bevinden. Dat klopt, maar die verwarring is geen vergissing, die wordt bewust gecreëerd. Het heeft allemaal te maken met de tegenstrijdige en verwarrende sfeer in het interbellum, waarin direct na de Eerste Wereldoorlog flink gefeest werd, maar tien jaar later een gigantische economische crisis ontstond. Waarin de surrealisten met hun kunst kwamen omdat die als enige de bizarre realiteit kon vangen, en even later in diverse Europese landen fascistische regimes de macht grepen.

Gesteld dat het Russell zo’n twee jaar kostte om de film gerealiseerd te krijgen, dan zou de onrustige energie in de film ook verklaard kunnen worden uit de onrust en het wantrouwen die onder Trump als een verstikkende deken over Amerika kwamen te liggen. Het is altijd een fascinerende vraag wat kunstenaars doen met de tijdgeest en Amsterdam zou weleens het destillaat kunnen zijn dat in Russells gedachten achterbleef na die jaren onder Trump.

Het is niet zomaar een gedachte, want de film blijkt toe te werken naar een weinig bekende maar op feiten gebaseerde aanval op de Amerikaanse democratie die zich kort voor de Tweede Wereldoorlog voordeed. Voor een waarschuwing is Amsterdam te frivool en het geheven vingertje is ook niet Russells stijl. Maar het kan geen toeval zijn dat Russell juist van die historische gebeurtenis het hart van zijn film maakte.