Een zwarte met een witte ziel

Al meteen blijkt de genuanceerde invalshoek die De Vries kiest. Op zijn sterfbed maakt Miquel de balans van zijn leven op. Hij kon in Nederland zichzelf zijn en een succesvolle balletdanser worden, omdat hij als homoseksueel uit eigen keuze de Surinaamse macho-wereld verliet. Hij zegt dan ook dat mensen thuishoren in het land waar ze wonen. Als hij in Suriname was gebleven, dan was hij doodongelukkig geworden. Heel anders ligt het met Lucia. Zij moest als kind met haar ouders mee, die zelf in Nederland stuurloos bleken. Ze zegt: ,,Wij moesten onze schouders eronder zetten! Het verleden vergeten! Ons aanpassen! (...) Snelle, slechte oplossingen werden gevonden.''

Een hele reeks verwarrende ervaringen doet ze in Nederland op. Dat begint al op de lagere school, waar ze opvalt door haar acteertalent. De begeerde rol van Assepoester krijgt ze niet, want de onderwijzer zegt dat het ondenkbaar is dat de prins op een zwarte Assepoester verliefd zou worden. Zo krijgt een kind dat zelf geen kleuren ziet, haar huidskleur door volwassenen opgelegd. Ook de toneelschool verwart haar. Aan de ene kant moet ze van haar docenten meer zichzelf zijn, waarmee ze bedoelen dat ze meer van haar Surinaamse cultuur moet uitstralen. Aan de andere kant wijten ze alles wat niet goed gaat aan haar Surinaamse achtergrond. Ten slotte zijn er denigrerende opmerkingen van collega's, zoals van een oudere acteur: ,,Daar hebben we ons getalenteerde allochtoontje weer. Kind wat heb jij een lekker reetje!''

Lucia gaat tegen al deze ervaringen niet in verzet. Ze doet wat de Nederlandse omgeving van haar verlangt. Ze accepteert alles en past zich aan. Zo verlangt men van haar een hardere uitstraling, waarna ze zich kaal scheert, wat wordt gezien als een fiere declaratie van zwart-zijn.

Terug in Suriname blijkt tot haar verbijstering dat ze ook daar niet wordt geaccepteerd. Haar kale hoofd is er een teken van westerse decadentie. Oude dienstbodes weigeren haar te tutoyeren, want Suriname is een andere wereld met eigen wetten. Ze wordt afgezet, omdat ze een zwarte is met een witte ziel. De ontheemding in Suriname is de keerzijde van de aanpassing in Nederland en zo lijdt ze aan dubbele desintegratie.

De thematische kracht van De Vries' debuut ligt in haar alzijdige benadering. Miquel voelt zich uiteindelijk overal thuis, maar kon zich alleen in Nederland naar zijn eigen aard ontwikkelen. Lucia dacht ook in Nederland thuis te zijn, maar komt in Suriname tot de ontdekking dat ze nergens thuis is, omdat ze zichzelf niet durfde te zijn. Zij vraagt zich af hoe dat komt en vindt het antwoord in het familieverleden. Ze is het product van steeds weer raciale mengingen. Helemaal aan het begin hiervan stonden blanke meesters en zwarte slavinnen. De witte voorouders weigerden hun gekleurde kinderen te erkennen. Het brengt haar tot de conclusie: ,,De buik van mijn familie is gescheurd.''

Knap schuift Annette de Vries zo de geschiedenis van Nederland en Suriname onder de belevenissen van haar romanfiguren. De toekomst stemt haar hoopvol, want Lucia ziet dat de kleuren vandaag al zo veel vermengd geraakt zijn, dat identiteit uit vele bronnen geput kan worden: Afrika, Europa en India. Ze voorziet dat de gescheurde buik zal worden geheeld, omdat de families uit de sociale onderklasse zijn vermengd met die van de heersers. Tekenend hiervoor is dat de oude bediende de jongeren uiteindelijk wel gaat tutoyeren. Lucia keert ten slotte genezen naar Nederland terug. Ze zal uit Suriname bewaren wat voor haar waardevol is en ze zal zich geen allochtoontje meer laten noemen.

Annette de Vries laat met haar debuut zien dat ze iets te vertellen heeft. Maar ze raakt de draad van haar verhaal wel regelmatig kwijt. Zo krijgen familiemysteries over de dood van een tante en een buurman buitensporig veel aandacht. Ook gaat ze uitgebreid in op allerlei seksuele escapades en op het Surinaamse machismo. Ze vergeet evenmin alle familieleden uitvoerig te beschrijven, zonder dat dit bijdraagt aan de sfeer of de gang van het verhaal. Het is alsof ze denkt dat elke stap van een romanfiguur moet worden beschreven en alles zo precies mogelijk moet worden verteld. Dat leidt tot overbodige en kolderiek aandoende preciseringen als ,,een huis op palen van ongeveer 23 centimeter'' en ,,een kreek die zich over een afstand van ongeveer vijftien meter verbreedde''. Maar daar staan weer rake oneliners zoals: ,,Je kiest niet wie je bent, je wordt geconfronteerd met wie je bent.''