Een vliegveld is de laatste plek waar je lang wilt zijn, maar deze man is er de koning te rijk

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: vliegreizen tijdens een pandemie

Na een jaar van isolement in het eigen huis smachtte de Nederlander naar rust en nieuwe vergezichten. Ondanks zwarte zaterdag moest en zou de reis naar het Zuiden doorgaan, en meer dan ooit per auto. Liever bumper aan bumper dan de kans lopen vast te zitten in een quarantainehotel op Mallorca. Of besmet te worden door een KLM-bemanningslid.

Er zijn natuurlijk ook mensen die stug blijven doorvliegen. Hoewel er prima treinverbindingen zijn, begon het staatsbezoek aan Duitsland vorige maand bovenaan een vliegtuigtrap. Koning Willem-Alexander had het regeringsvliegtuig zelf naar Berlijn gevlogen. Piloten zitten zonder werk en het ijs op Groenland smelt, de Oranjes vliegen door.

Zelf probeer ik vliegreizen al langer te vermijden vanwege het gedoe. Was het vliegtuig ooit een luxevoertuig, sinds de komst van de prijsvechters moet iedereen in een zo klein mogelijke ruimte. De focus van het luchthavenpersoneel op je bagage en op je lichaam – van het uittrekken van schoenen en broekriemen tot het bevoelen van beugelbeha’s – maakt vliegen tot een onderneming waarbij je je gevoelens en bewustzijn het liefst zou uitschakelen.

Op het verlaten vliegveld beklimt hij stilstaande roltrappen

Het vliegveld zelf is een plek waar je als passant geen enkele relatie mee hebt, en waar je ook geen enkele verbintenis voelt met de mensen die je er tegenkomt of die er werken. Het is de laatste plaats waar je lang wilt zijn.

De film Tripoli Cancelled van kunstenaar Naeem Mohaiemen gaat over een ongebruikelijke lange vliegveldervaring. De film begint met een man van middelbare leeftijd die zich zorgvuldig scheert, je hoort hem praten. Hij leest een brief voor aan zijn familie, blijkt later. Er is alle tijd. De man is op een luchthaven, alleen. Niet in zijn eentje, maar als enige mens. Een luchthaven zonder vertrektijden, zonder boardingtime: het vliegveld waar hij is, werd jaren geleden afgedankt.

Het lijkt de man weinig te deren: hij beklimt de stilstaande roltrappen, danst in de lege vertrekhal, zit een tijd aan een verlaten bar. Ook leest hij zichzelf, zittend op een klapstoel op de landingsbaan, voor uit het boek Waterschapsheuvel van Richard Adams, de roman waarin een kleine groep konijnen de eigen kolonie ontvlucht wegens naderend onheil en op zoek gaat naar een betere toekomst.

Een plek zonder identiteit

Tripoli Cancelled is in 2017 opgenomen in Ellinikon Airport in Griekenland, een luchthaven die al meer dan vijftien jaar gesloten was. Mohaiemen baseerde zijn film op een ervaring van zijn vader, die in 1977 negen dagen vast zat op datzelfde vliegveld. Tijdens zijn reis van Bangladesh naar Libië was hij zijn paspoort kwijtgeraakt. Hij leek niemand meer te zijn.

Toen Mohaiemen (Londen, 1969) zijn film in 2017 draaide, werden vluchtelingen opgevangen op een deel van het terrein. Zij zitten vaak jaren zonder papieren, zonder perspectief, op een plek zonder identiteit.

Mahaiemen was na de aanslagen van 11 september 2001 initiatiefnemer van Visible Collective, een initiatief waarbij (moslim-)kunstenaars zich verzetten tegen clichébeelden van bevolkingsgroepen in media en bij regeringen. Deze film (te zien op online filmplatform Mubi) is ondanks die pijnlijke details geen aanklacht. Het toont iemand die ondanks de uitzichtloosheid van zijn situatie, hoop put uit de verbeelding. In muziek, literatuur en kunst reist hij zonder controle dwars door tijds- en landsgrenzen, niemand doet hem daar nog wat. Zo is hij iedere koning te rijk.