Eén haarlok maakt nog geen vrijheid

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: weerbarstige haarlokken.

Het beest hier midden in beeld weet niet waar hij moet kijken, zijn kraaloogjes staan op de stand ‘verward’. Naakte en schaars geklede vrouwen staan om hem heen, beladen met een heel scala van emoties. Hun haardossen zijn enorm, hun lichamen wit en bloot. Het beest valt nogal uit de toon met zijn volle lichaamsbeharing.

Nadat in Iran een meisje was opgepakt en vermoord alleen omdat ze haar haar liet zien, knipten vrouwen wereldwijd als protest hun lokken af. Franse actrices, de Nederlandse minister van justitie, zelfs de nieuwe minister van landbouw probeerde voor de camera’s een lokje van het hoofd te knippen, iets wat gezien zijn korte coupe niet eenvoudig was. Het afknippen van haar is in de Iraanse traditie een uiting van rouw en van woede, zo schreef deze krant eerder.

Gustav Klimt gebruikt in dit detail van het Beethovenfries alle registers van de lichaamsbeharing. De twee vrouwen rechts gebruiken hun weelderige rode en blonde haren als een mantel, de strengen golven over hun lichaam. Aan de linkerkant dragen de drie vrouwen hun zwarte haren als een helm, tussen hun benen groeien ook subtiele toefjes haar. De minder gezond uitziende figuren achter hen hebben juist een gebrek aan hoofdhaar, hun kale schedels en tandeloze monden zijn de vertegenwoordigers van dood, ziekte en waanzin.

Kunstenaarsvereniging

Klimt schilderde de Beethovenfries in 1901 vanwege een aan Ludwig van Beethoven gewijde tentoonstelling bij Secession, de nieuwe kunstenaarsvereniging in Wenen. In een van de zijvleugels van de verenigingsruimte bedekte hij de bovenmuur rondom met een verhalend schilderij dat er eigenlijk maar tijdelijk zou hangen. Toevallig, omdat Klimt het jaar daarna een overzichtstentoonstelling zou hebben, bleef het bewaard.

Het schilderij gaat over een tekst van Richard Wagner over de Negende Symfonie van Beethoven. Een tekst over strijd, verlangen en uiteindelijk verlossing. In het Van Gogh Museum is de fries met de schildering nu nagebouwd en gereproduceerd op ware grootte. Ook hier valt de op elkaar gepropte verzameling slingerende lichamen op.

De vrouwen links zijn Gorgonen, die iedereen die hen in de ogen kijkt, doen verstenen. De bekendste Gorgoon is Medusa, die net als haar zusters slangen heeft als haar. Klimt maakt die slangen van goud, maar het gewone haar is minstens zo indrukwekkend.

Het beest is de grote boeman

Het monster met de kraalogen is Typhon, reus, bewaker van de onderwereld. Hij reikt volgens de mythe met zijn handen van het oosten tot het westen – op dit detail zien we zijn linkerarm nog net uitstrekken: het lichaam van de reus strekt zich harig en hebberig uit tot ver naar rechts. In zijn voorpoot, hier buiten beeld, houdt hij zelfs een afgerukte mensenschedel.

Terwijl Klimt de Gorgonen en de andere vrouwen op de voorgrond sierlijk en bijna ontwapenend neerzet, is het beest in het midden de grote boeman. Net als de ayatollahs met hun lange baarden is het haar bij dit monster een teken van macht en overheersing.

Bij Klimt eindigt het fries verderop in een liefdevolle omhelzing buiten de greep van Typhon. Voor zo’n einde heeft Iran meer nodig dan een afgeknipte haarlok in een televisiestudio. Aan de moed van de Iraanse jongeren zal het niet liggen.

Joke de Wolf kiest elke week een kunstwerk dat in het hart van de actualiteit past. Eerdere afleveringen van Het Oog van De Wolf vindt u hier.

Lees ook:

Gustav Klimt is nog overal in Wenen, maar het duistere verleden is weggemoffeld

Ook de nazi’s waren dol op Gustav Klimt.Ze roofden zijn fonkelende schilderijen van Joodse verzamelaars. Maar dat stuk van de geschiedenis vertellen de grote staatsmusea in Wenen niet. Het kleine museum Klimt Villa doet dat wél.

De stem van de Iraanse vrouwen én mannen zwelt aan

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: opstand in Iran