Een goede ondertitel van Stephen Fry's 'Mythos' zou 'Familieperikelen' zijn

Toen mijn vrouw, Saida, en ik in het huwelijksbootje stapten, besloten we de trouwdag op te luisteren met traditionele Marokkaanse muziek. Een bont gezelschap van in geitehuiden geklede artiesten speelde op houten fluiten de hoge, nasale tonen van het Rif-gebergte, waar de wortels van onze voorouders liggen.

Deze van oorsprong herdersmuziek werd in de jaren zeventig door de Rolling Stones bij een van bezoeken aan de havenstad Tanger ontdekt. De opzwepende, hypnotiserende tonen trok ze aan. Bandlid Brian Jones raakte onder de indruk van de trance-achtige muziek en maakte er een plaatopname van die bekend werd als de Master Musicians of Joujouka.

De Amerikaanse schrijver William Burroughs bracht de opvallende verschijning van de artiesten als half-mens en half-geit in verband met de cultusverering van Pan bij de oude Romeinen. Pan was een echte vruchtbaarheidsgod; de opgewekte herder ging vergezeld van een fluit, vermaakte zichzelf en anderen en waar schone dames lonkten, sloeg hij zijn slag.

Glimlach

Ik wil best geloven dat voor de komst van de islam deze oude, heidense riten ook in Noord-Afrika bestonden. Het Romeinse imperium, erfgenaam van de Griekse beschaving, had ook handelsposten in Mauretania (huidig Noord-Afrika). Een van de grote mythenverzamelaars, Apuleius, was een Berber en kwam uit dit gebied. Aan hem hebben we het prachtige verhaal van Amor en Psyche te danken. Uit de Levant (nu Libanon) kwamen de mythische goden mee, zoals Afrodite. De gedachte dat mijn islamitische familie en schoonfamilie hadden gedanst op de heidense muziek van Pan bezorgde me een glimlach.

Een goede ondertitel van Stephen Fry's 'Mythos' zou 'Familieperikelen' zijn. Na ons ingeleid te hebben in ontstaansgeschiedenis van het Griekse universum, begint Fry aan een kroniek van een paar honderd pagina's waarin gezinsuitbreiding op gezinsuitbreiding volgt. En zoals in elke dysfunctionele, grote familie staat iedereen elkaar naar het leven. En liefde komt met een prijs. Die duizelingwekkende verwikkelingen noden tot langzamer lezen, ook omdat elke god of halfgod die zich toegang verschaft tot de Olympus, een oorsprongsverhaal heeft dat verklaart waarom we de landbouw hebben, sommige eilanden vervloekt zijn of Europa naar een Libanese prinses is vernoemd.

Oermacho

Het zijn opvallend vaak de verheven goden die zich niet van hun beste kant laten zien. Daarnaast kan de Griekse god wel almachtig zijn, als het op relaties aankomt laat hij of zij heel veel steekjes vallen. Hooggestemde idealen moeten vechten tegen lage instincten. Vooral Zeus - de oermacho - heeft er een handje van om alle ethiek aan zijn laars te lappen wanneer het gaat om zijn zucht naar onmiddellijke bevrediging. Hij is mister #Metoo.

Fry wil de verhalen vertellen zonder oordeel te vellen. Hij dekt zich aan het begin in door niet te willen pretenderen een academicus te zijn. Dat is valse bescheidenheid. Hij is uitstekend geschikt voor deze taak omdat hij een geboren verhalenverteller is. Meer dan in de Nederlandstalige wereld, zijn de mythen in de Angelsaksische wereld gepopulariseerd door hervertellingen voor een breed publiek. Dat de Grieken bij ons geassocieerd worden met het elitaire gymnasium heeft de verhalen bij ons weggehouden en dat is jammer. Dit boek kan hier goed werk verrichten.

Deze mythes vertellen dat de wereld waarin we leven op vele manieren tot stand is gekomen. Onze werkelijkheid is er een van oneindige verscheidenheid. Daarom is dit boek geen goedkope fantasy, maar blijf je erin doorlezen. Want we leven nu op een bepaalde manier weer in Griekse tijden, waarin we moet leren omgaan met heel veel soorten mensen met verschillende talenten. In die kruisbestuiving ontstaan nieuwe manieren van denken en doen. De mythen laten zien hoe families en volkeren continu in staat van verandering verkeren.

Progressiever

Fry vertelt mooi over Hermafroditus, kind van Hermes en Afrodite, die beide geslachtskenmerken draagt. In een voetnoot onthult Fry dat Britse musea beelden van Hermafroditus tot kort geleden verborgen hielden. Het publieke oog was niet klaar voor de gedachte dat mensen man noch vrouw zijn. De Griekse goden waren vele malen progressiever dan wij zijn.

De oneindige charme van deze mythen is welke originele vondsten de verhalenvertellers uit de hoge hoed wisten te toveren om alles te verklaren; van aardbevingen tot de oorsprong van Tijd, van jaloezie tot het beroep van smid. En hun kracht is dat ze het ontzettend goed lukt om die wereld aan de hand van verhalen diepe inhoud te geven. We weten inmiddels dat het graan niet door Demeter - de godin van de vruchtbaarheid - omhoog wordt geduwd, maar wat blijft is de magie van de vertelling.

Fry vertelt hoe wij mensen door de schrandere Prometheus het vuur kregen - letterlijk de vonk van onze beschaving . Zeus verveelde zich en kwam op het idee om kleiachtige wezens te maken. Het was Prometheus die ze het vuur bracht zodat de mens de goddelijke vonk zelf kon vooroorzaken. Er zit een impliciete geschiedenisles in dit verhaal verstopt, over hoe de domesticatie van het vuur, het ijzersmeden en daarop gebaseerde culturen tot ontwikkeling kwamen. Vooral wanneer Fry uitgebreid de tijd neemt om te vertellen, gebruikmakend van alle moderne verteltechnieken, komen de goden tot hun recht. Pareltje is het verhaal van Cupido en Psyche, waarin echo's van Shakespeare en Monty Python in doorklinken.

Bruggetjes

Fry schroomt niet om bruggetjes te maken naar de hedendaagse beschaving. Wat hij niet kwijt kan in het verhaal, wordt met een voetnoot bijgelicht, en die zijn op z'n minst interessant. Zo wist ik niet dat zowel Bosporus, Oxford, Ossendrecht als Coevorden één en hetzelfde woord zijn voor runderoversteekplaats.

Aan het einde van het boek relativeert Fry de Griekse wereld: ook die was verre van perfect. Dat is een overbodige toevoeging, wellicht ingefluisterd door een overijverige redacteur die bang is dat het boek wordt begrepen als bescherming van de superieure, westerse cultuur. Het had van mij niet gehoeven. Wie de verhalen leest, beseft al snel dat er niet zoiets bestaat als een superieure beschaving. Wel was er een beschaving waarin geen perfecte goden bestonden - ze waren net zo zoekende als de mensen zelf. De Griekse Goden waanden zich superieur, maar wanneer hun emoties de overhand kregen, waren ze niet veel beter dan een dysfunctionele familie in een oververhitte soap. Hun kwetsbaarheid is me heilig.

Stephen Fry - Mythos. De Griekse mythen herverteld

Vert. Henny Corver, Ineke van den Elskamp, Pon Ruiter, Frits van der Waa

Thomas Rap; 448 blz. € 24,99

Oordeel: Pareltje is Amor en Psyche, met echo's van Monty Python en Shakespeare