Een enorm doeltreffende en mooie droevige liefdesgeschiedenis

Julian Barnes
Het enige verhaal
Atlas Contact; 279 blz.
€ 19,99

Het enige verhaal’ van Julian Barnes is een bijzonder geslaagde roman, laat ik daar maar mee beginnen. Een verhaal over liefde, geluk en teleurstelling, waarin je je makkelijk herkent ook als je niet hebt meegemaakt wat de hoofdpersonen wel overkomt: de liefde tussen een jongeman, Paul, jaar of 20, en een dertig jaar oudere vrouw, Susan.

Barnes’ romans en verhalen gaan nooit over spectaculaire gebeurtenissen. Daarentegen brengt hij bijna altijd de processen en veranderingen in een mensenleven in beeld, subtiel tastend en in een kalme, niet op effect gerichte stijl. Zo ook in ‘Het enige verhaal’, het verslag van een grote liefde die ongemerkt in een ramp ontaardt.

Het onderwerp deed me nogal denken aan sommige verhalen van J.M. Coetzee, de Zuid-Afrikaanse grootmeester over menselijk tekort, maar Barnes is flegmatischer, minder misantropisch en in zekere zin ook realistischer als het gaat om tegenslag in het leven, zijn verhalen zijn zonder daar rechtstreeks op uit te zijn, uiteindelijk meer louterend dan die van Coetzee.

'Typetje Paul'

Na haar op de tennisbaan te hebben ontmoet wordt de jongeman Paul allengs verliefd op de middelbare Susan, een montere, grappige vrouw die hem ‘Typetje Paul’ noemt. Het lijkt aanvankelijk vooral een lichte liefde, Susan mag dan getrouwd zijn met een moeilijke zeurpiet, daarvan dringt weinig door tot de twee gelieven als ze samen zijn. Barnes beschrijft hun relatie heel herkenbaar, niet hysterisch of overdreven, ze maken elkaar gelukkig, daar komt het kort gezegd op neer. En hun wederzijds plezier spat ervan af.

Intussen zorgt Barnes ervoor dat de lezer zich heel goed realiseert dat Pauls herinneringen, veel later opgetekend als Susan al dood is, ook voor een deel gekleurd en meegegroeid zijn. Vandaar de titel: ‘Het enige verhaal’. Is dit werkelijk het enige, ultieme verhaal? Of zijn er betere, slechtere versies?

Op zeker moment verlaat Susan het echtelijk huis en gaat in Londen met haar jonge geliefde samenwonen, een fatale beslissing naar zal blijken. Nu ze het rijk voor zichzelf hebben, begint Susan steeds meer te drinken, haar opgewekte zelf verschrompelt helemaal, de vrolijke seks wordt soms verdrietige seks, de idylle uit het begin verglijdt, hoezeer de twee ook van elkaar blijven houden. Wat we hier eigenlijk in beeld krijgen is een prachtig maar ook treurig portret van een vrouw in de overgang, haar hunkering naar aandacht, haar paniek. Op het laatst zal ze als een soort Korsakov-patiënt helemaal wegkwijnen, tot ze van fijne minnares een ‘gek mens’ is geworden.

Inlevingsvermogen

Barnes beschrijft het hele proces, gezien vanuit Paul, met ongelooflijk inlevingsvermogen, mededogen maar toch ook zonder een van de hoofdpersonen te ontzien. Als een menselijk maar ook alledaags drama van teloorgang en verlies.

Het is denk ik de combinatie van zo’n schrijnende ‘amour fou’ en de typisch Barnesiaanse wijsheden, verpakt in zijn nuchtere en toch ook empathische stijl die het geheim van zijn boeken vormt.

Hier een bijna mathematisch voorbeeld; “Goede seks is beter dan slechte seks. Slechte seks is beter dan geen seks, behalve wanneer geen seks beter is dan slechte seks. Zelfseks is beter dan geen seks, behalve wanneer geen seks beter is dan zelfseks. Verdrietige seks is altijd een stuk slechter dan goede seks, slechte seks, zelfseks en geen seks. Verdrietige seks is de meest verdrietige seks van allemaal.”

Herinneringen

‘Het enige verhaal’ gaat over de liefde maar het gaat ook over herinneringen; worden je herinneringen naarmate je ouder wordt beter, preciezer, wordt het verhaal het enige echte verhaal, of dwaal je juist steeds verder af? Het pijnlijke is dat de een, Paul, zijn herinneringen maar blijft bijslijpen, terwijl de ander, Susan, op het laatst geen herinneringen meer heeft. Het is een soort bitterheid die je, onuitgesproken, tot op de laatste pagina blijft voelen: hoe groot ook de liefde en de herinnering eraan, het is nooit gelijk: het is de energie van Paul versus de verlatingsangst van Susan, het realisme versus het alcoholisme.

En zo is ‘Het enige verhaal’ een geschiedenis van onverschrokkenheid (waarbij, onverwacht, ook onze Max Verstappen nog een rolletje krijgt toebedeeld) die uitdraait op een grote teleurstelling.

Ergens tegen het einde constateert Paul dat zijn leven nog ‘voornamelijk uit waarneming en herinnering’ bestaat.

Dat zijn denk ik ook de voornaamste wapens van Barnes zelf, precies geslepen en enorm doeltreffend in deze mooie maar droevige liefdesgeschiedenis.

Laat succes voor Julian Barnes

De Engelsman Julian Barnes (1946) bereikte in 1984 de shortlist van de Booker Prize met ‘De papegaai van Flaubert’. Daarna was het lang stil. Tot hij bijna dertig jaar en acht romans later in 2011 de Man Booker Prize won met ‘Alsof het voorbij is’. Die (verfilmde) roman was een internationaal succes en sindsdien wordt naar iedere ‘Barnes’ uitgekeken. ‘Het enige verhaal’ borduurt ten dele voort op ‘Alsof het voorbij is’, zo meldde de schrijver deze week in The Guardian. In dat boek was sprake van een verhouding tussen een jonge man en een oudere vrouw die buiten beeld bleef. Barnes diept dat gegeven in ‘Het enige verhaal’ uit.

Lees hier meer boekrecensies van Trouw.