Een avondvullende explosie

Cloaca in 'Cloaca', dat Maria Goos voor Het Toneel Speelt heeft geschreven, is gewoon een yell, heeft de een altijd gedacht. En in wezen is dat in het gebruik ook zo. Voor de titel van het stuk geldt hetzelfde. Het ligt lekker in de mond, meer moet je er niet achter zoeken.

Maar zoals cloaca in feite een soort vogel(of vissen-)aars is, waar de hele santenkraam van darmen, urine- en eierleiders in uitkomt, zo komt in 'Cloaca' de hele shit in het leven van vier vrienden er in één avondvullende explosie uit.

In razendsnelle, elkaar afbekkende dialogen en egocentrische monologen schetst Goos een scherp, bitter en hilarisch portret van een mannenvriendschap op zijn retour. Waar de jongensachige joligheid uit is gesijpeld. Waar de naïviteit, waarmee ooit klakkeloos kreten werden overgenomen, een minder onschuldig vervolg heeft gekregen. Waar jeugdige onbezonnenheid in paniek kan verkeren en overmoed in kille ambitie. Het zijn me de mannetjes wel. Een kunsthistoricus die een saai ambtenarenbestaan opfleurt met, niet geheel legaal, uit het gemeentelijk kunstdepot opgeviste werken. Een op de praktijk stukgelopen advocaat, die teksten voor modecatalogi verzint. Een politicus die ministeriële carrière hoopt te maken bij alleen, helaas, een andere partij dan oorspronkelijk gepland. Een toneelregisseur, die geen vernieuwende voorstelling kan ensceneren zonder dat minstens één actrice uit de kleren gaat.

Maria Goos legt geraffineerd lijntjes naar deze tijd zonder dat het gezocht wordt. Veel beter dan in 'Familie', haar toneeldebuut bij Het Toneel Speelt van twee jaar geleden, zet ze hier mensen neer in plaats van enkel herkenbare types. Terwijl de personages maar voortratelen, blijft er verbazend veel ongezegd, waardoor ontwikkelingen en gedrag blijven verrassen. Qua thema borduurt 'Cloaca' door op 'Nu even niet', Goos' lunchpauzeproductie van vorig jaar. De uitwerking is complexer en gekker. Alleen jammer dat zij het bizarre dat dit stuk aankleeft, tegen het einde zelf om zeep helpt. Op het moment dat een open einde je nog lang na de voorstelling had kunnen bezighouden, wordt in opeens ultrakorte scènes van alles verklaard en afgewikkeld. Tot en met een dan al te voorspelbare slottune. De tragiek van een in eigenbelangetjes uiteengerafelde vriendschap plots verdronken in het overbodige verlangen naar een duidelijk plot en slachtoffer.

Net niet, bijna volmaakt is 'Cloaca' als komedie, als drama. Geestig en wrang. Goud zeker in handen van een acteurstrio, dat zelf sinds de toneelschool een stevige band heeft. Aangevuld met een krachtige Jaap Spijkers maken Pierre Bokma, Gijs Scholten van Aschat en Peter Blok er een vilein speelfeestje van. Willem van de Sande van Bakhuyzen, sinds de televisieseries 'Pleidooi' en 'Oud Geld' Goos' vaste regisseur, laat ze de ruimte om niet in effectbejag te zwelgen, maar vlijmscherpe puntjes op de i te plaatsen, die de lach door de zaal doen daveren. Zij halen de contrasten tussen en in de personages met een goed gevoel voor het absurde naar voren, hetzelfde dat Herbert Janse inspireerde tot een decor dat een saai-beschaafd banken-interieur combineert met een gestapeld kunstobject van felgekleurde Thonet-stoeltjes. Grote verrassing is dan nog de kleine rol van Marleen Stolz, die in één haal een (als verjaarspresentje uitgenodigde) professionele stripteaseuse neerzet en, in vloeiend Russisch, haar trieste achtergrond laat voelen. Zoveel in luttele minuten overtuigend tonen, zonder dat giechelig wordt gereageerd, is razend moeilijk. Klasse!