Echt en nep dwars door elkaar maakt de mens onverschillig

‘Menselijkheid in één foto’, vond de Midden-Oostencommentator Nervana Mahmoud: het plaatje van een Griekse reddingswerker die te midden van het aardbevingspuin een Turks kind vasthoudt. Een ongewoon intiem moment tussen twee onbekenden, samen in een omhelzing. Beiden het gezicht omlaag gericht, de ogen dicht. Verdriet, ontsteltenis. Het jochie heeft een bleek toetje, blond haar krult over zijn oren. We kunnen ons alleen maar voorstellen wat er zojuist met hem is gebeurd.

Voor mij was de afbeelding uncanny valley: te dicht op het grensvlak van mens en machine. Het menselijke voelde net niet menselijk genoeg, een beetje creepy. En er waren te veel elementen om op de emoties in te spelen, alsof de maker de meest opzichtige Hollywood-trucjes bij elkaar in een plaatje had willen stoppen, zoals in een slechte Hallmark-film. Plus een Grieks vlaggetje op de reddingswerkershelm, een Turks vlaggetje op het mouwtje van het kind. Wel heel toevallig. Ook heeft de reddingswerker zes vingers aan zijn rechterhand.

Griezelig veel tengeltjes

Journalist en TikTok-factchecker Marieke Kuypers wees daarop als weggevertje dat het beeld door artificial intelligence (AI) is gemaakt. Ze twitterde het plaatje als voorbeeld van een “rare trend van ‘emotionele’ nepfoto’s posten die door AI gegenereerd zijn alsof ze echt zijn.” Recentelijk circuleerden Franse ME’ers die demonstranten knuffelden, zij hadden tevens griezelig veel tengeltjes.

Mahmoud was daar ook achtergekomen. Boven aan haar Twitterpagina heeft ze nu een tweet vastgemaakt waarin ze verklaart de betreffende foto – die zo menselijk dus niet was, en ook geen foto – ‘jammer genoeg te hebben moeten weghalen toen ik erover werd ingelicht dat hij digitaal was aangepast’. (Ook dit klopt niet helemaal, het beeld is niet aangepast, maar gegenereerd.) ‘Ik wist dit niet, maar wat ik wel zeker weet, is dat er een Grieks reddingsteam in Turkije aanwezig is, en dat het levens redt, of de anti-Griekse brigade het nu leuk vindt of niet!’

Toen de kranten in januari vol stonden met artikelen over scholieren die hun huiswerk aan ChatGPT overlieten, viel me een geruststellende constante op: er waren steeds leraren aan het woord die zelf hadden ontdekt wat er aan de hand was. Dankzij een onderbuikgevoel, hun intuïtie. Het voelde net niet menselijk genoeg, voor deze mensen. Uncanny valley.

Een sentimenteel en alomvattend label

Maar een expert als Mahmoud, die zich op Twitter doctor noemt, en het label ‘Intellectual’ heeft bijgevoegd, was zo door de machine in vervoering gebracht, dat ze het plaatje meteen aan haar 45.000 volgers wilde doorgeven, inclusief een sentimenteel en alomvattend label.

Het ligt mede aan Twitter zelf, denk ik. Dat is, net als andere sociale media, gewoon een oneindige scroll van emoties teweegbrengende zaken. Kortstondige emoties, waarna we snel doorgaan, en die dus nooit scherp worden beschouwd. De eerste indruk, eentje zoals ik hierboven in de openingsalinea schetste, is ongeveer waar we tijd voor hebben. Max.

Uiteindelijk wacht ons zo ‘een apathie voor de realiteit’, twitterde Sander Duivestein, die er het boek Echt Nep over schreef. ‘Doordat echt en nep dwars door elkaar lopen worden steeds meer mensen onverschillig voor de werkelijkheid en trekken ze zich terug in hun eigen realiteitsbubbel.’ Waar we dan hopelijk wel ijverig vingers blijven tellen.