Door het Engels betekent toxisch nu meer dan alleen giftig

Toxisch, een kwart eeuw geleden trof de gemiddelde lezer dat woord hooguit een paar keer per jaar aan in zijn krant. Doorgaans was er dan giftige stof uit een fabriek ontsnapt. Toxisch werd vooral gebruikt als geleerd synoniem van (ver)giftig. Daarnaast werd het woord soms aangetroffen in een medische context (‘een toxische shock’). In de geneeskunde heeft toxisch namelijk de metonymische betekenis ‘door vergiftiging gekenmerkt of veroorzaakt’.

De oorsprong van toxisch is het Latijnse woord toxicum (vergif), dat teruggaat op het Griekse woord toxikon (gif, met name vergif op de punt van een pijl). Dat woord is terug te voeren op de Griekse woorden voor pijlen (toxa) en boog (toxon). Mogelijk spelen die woorden ook een rol bij het ontstaan van het woord taxus, de Latijnse naam van onze ‘venijnboom’, een conifeer met giftige bessen en naalden.

Toxische leningen

Tussen 1990 en 2020 nam het aantal keren dat het woord toxisch in de Nederlandse kranten stond toe van circa 10 naar ruim 600 keer per jaar. Die verzestigvoudiging kwam niet door een plotselinge toename van giftige stoffen of vergiftigingen, maar voornamelijk doordat toxisch onder invloed van het Engels de figuurlijke betekenis ‘schadelijk’ of ‘slecht’ kreeg, onder meer in de financiële wereld (‘toxische leningen’).

In de sociologie en psychologie maakte vervolgens begrippen als ‘toxische mannelijkheid’ (gekenmerkt door agressie en intimidatie) en ‘toxische relaties’ (die schadelijk zijn voor (een van) beide partners) hun entree. Inmiddels is toxisch in deze figuurlijke betekenis ook courant in de omgangstaal: ‘een toxische sfeer’ en ‘een toxische mix (van haat en liefde)’ zijn vrij normale combinaties geworden.

Wel valt op dat toxisch in deze betekenis nu concurrentie ondervindt van de Engelse pendant. In Nederlandse bronnen zijn uitspraken als ‘de sfeer is hier toxic’ al niet meer uitzonderlijk.