Documentairemaker John Appel droomt nog regelmatig over zijn overleden vader

“Mijn vader heeft nooit geweten dat ik filmmaker ben geworden. Ik was 20 en studeerde net een jaar klassieke talen toen hij een hartaanval kreeg en overleed. Een enorme schok. Mijn fascinatie voor de dood komt ongetwijfeld voort uit zijn onverwachte dood. ’s Nachts duikt hij vaak op in een droom waarin hij ’s avonds aanbelt, ik doe open maar hij komt niet binnen.

Ook overdag domineert hij mijn bestaan. Vaak doemt het laatste beeld van hem op: zijn serene gezicht, terwijl we afscheid van hem nemen in de condoleanceruimte waar hij ligt opgebaard. We verlaten de ruimte, maar dan loop ik nog even terug, de begrafenisondernemers merken mij niet op. Ik zie hoe ze ruw zijn hoofd pakken om de plastic zak dicht te ritsen voordat de kist definitief wordt gesloten.

Zoals ik die mannen onbespied gadesloeg, zo werk ik eigenlijk ook als filmmaker: ik observeer van een afstandje, ben geen deelnemer. Wel kom ik altijd heel dicht bij mijn personages. In een terugkerende droom ben ik eveneens toeschouwer, maar tegen wil en dank. Ik ben op een feestje met veel mensen, mijn geliefde is er ook. Ik probeer haar aandacht te trekken maar ze negeert mij, net als de rest van het gezelschap - ik ben totaal ongezien. Het is een basale angst: ik sta hier helemaal alleen en doe er niet meer toe. Dat isolement zit ook in mijn films, vaak kies ik eenzame hoofdpersonen. Die mensen raken mij.

Tijdgeest

Een andere rode draad in mijn werk is de dood. De dood is vaak onbedoeld op mijn pad gekomen, zoals tijdens het maken van mijn eerste bioscoopdocumentaire ‘Johnny Meijer’ in 1993. Hij was een beroemde, 79-jarige accordeonist die ik een jaar wilde volgen, maar na één draaidag stierf hij. Ik moest een andere invalshoek kiezen en heb me gericht op zijn jongste zoon, die veel op hem leek. Ook toen ik werkte aan mijn nieuwe documentaire ‘Sprekend Nederland’ ging iemand dood die ik had gefilmd. De begrafenis van deze 100-jarige mevrouw heb ik mogen vastleggen.

‘Sprekend Nederland’ is een film zonder verhaal en hoofdpersoon. Ik heb rituelen in beeld gebracht waarbij gesproken wordt - iconische momenten in het leven van gewone mensen: een jubileum, een verjaardag of een bijeenkomst waar nieuwe Nederlanders worden toegesproken. Ik wilde zo de tijdgeest vangen. Je ziet een gelukkig land, echt cruciale problemen zijn er niet. We willen dat graag met elkaar vieren en samen zijn, maar de verschillende culturen en subculturen mengen niet.

Mijn wereldbeeld is minder zorgeloos dan dat van Bert Haanstra in zijn film ‘Alleman’. Een 12-jarig Marokkaans meisje zegt in een toespraak: ‘We denken wel dat we het goed doen, maar het kan veel beter’. Ik deel dat gevoel, maar ik geef geen commentaar in de film. De kijker moet zelf duiden wat hij ziet.”

Interviewrubriek waarin Trouw mensen vraagt waar ze over dromen, overdag of ’s nachts.