Dit project laat je voelen hoe het is om te vluchten van Mexico naar de VS

Plotseling staan de agenten om ons heen. Ze richten hun wapens op me en schreeuwen dat ik op de grond moet gaan liggen. Ik doe een stap opzij, maar de wapens blijven op me gericht. Ik duik op de grond.

Wie wil ervaren wat virtual reality is, moet naar Casco Amsterdam of vanaf oktober naar de Feniksloods in Rotterdam. Daar laat Eye Filmmuseum het met een Oscar bekroonde project 'Carne y arena' zien van Alejandro González Iñárritu, regisseur van films als 'Birdman' en 'The Revenant'. Eye besteedt regelmatig aandacht aan virtual reality (VR) als kunstvorm, met namen als Marina Abramovic en Laurie Anderson.

Iñárritu werkte vier jaar aan Carne y arena. Hij sprak immigranten en vluchtelingen uit Mexico en de rest van Midden-Amerika over hun leven en de reis, verwerkte die ervaringen in een scenario en vroeg hen die na te spelen voor de camera om het zo realistisch mogelijk te maken.

En realistisch is het. Op blote voeten, in een grote ruimte gevuld met zand, sta je als bezoeker plotseling in de grenswoestijn tussen Mexico en de Verenigde Staten.

Schoenen

Er wordt steeds één persoon door een metalen deur een hok in geleid. Het is er koud. Door de ruimte verspreid liggen schoenen, die over een periode van zeven jaar verzameld zijn in die woestijn tussen Mexico en de VS, zo is op de muur te lezen. In die periode stierven daar duizenden migranten die probeerden Amerika binnen te komen. Ook de schoenen en sokken van de bezoeker moeten uit. Daar zit je dan, vijf, zes, zeven, acht minuten. Als het alarm gaat, mag je door een tweede deur. En dan begint het.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

In een grote verduisterde ruimte krijg je een VR-bril en een hoofdtelefoon op. Een paar seconden later ben je niet meer in Amsterdam, maar sta je op blote voeten in de woestijn. Stemmen klinken, van achter een heuvel komt een groepje mensen aangelopen. Mannen, kinderen, jonge en oude vrouwen. Plotseling baadt de omgeving in fel, wit licht vanaf een helikopter en verschijnen jeeps met levensgrote douaneagenten, die iedereen onder schot houden met shotguns en mitrailleurs, terwijl honden naar ons blaffen.

Iñárritu wilde niet alleen de grenzen van een nieuw medium verkennen, maar bezoekers laten ervaren wat vluchtelingen meemaken. En al toont het project maar een fractie van wat zij meemaken en ben je zelf natuurlijk nooit in gevaar: toch is Carne y arena door de VR-technologie een intense ervaring. Het interessante is dat we ook nieuwe woorden moeten vinden om die ervaring te beschrijven. Want kun je iemand nog een kijker noemen als hij zelf midden in een scène staat? En zelfs een personage in het verhaal wordt?

Iñárritu's project gaat niet alleen over Mexicaanse vluchtelingen. Plotseling zijn de agenten verdwenen en verschijnt als in een droom een lange, houten tafel in het zand, waarop een boot met vluchtelingen dreigt om te slaan, een tafereel dat verwijst naar die andere vluchtelingencrisis, hier niet ver vandaan op de Middellandse Zee.

Net als ik denk dat het zo wel intens genoeg is geweest, staan de agenten weer om ons heen. Deze keer blijven ze niet op afstand. Ze richten hun wapens op me tot ik op de grond lig. Dan is het voorbij.

Lees ook: De bedreigde geest van een bewaker bij de grens VS-Mexico

Onderzoeker Francisco Cantù werkte vier jaar als bewaker bij de grens tussen de VS en Mexico. Nu doet hij een boekje open over zijn ervaringen.