Dient de aftakelende aarde bij Ellen de Bruin slechts als decor, of is er een hoger doel?

Toen Ellen de Bruin in 2018 debuteerde met Onder het ijs – waarmee ze de Anton Wachterprijs voor het beste literaire debuut won – was het genre klimaatfictie nog betrekkelijk nieuw, althans in Nederland. Van een genre was nog niet eens sprake, mij schiet alleen Het tegenovergestelde van een mens (2017) van Lieke Marsman te binnen. Inmiddels is die achterstand ingelopen. Onlangs verscheen het satirische Klifi van Adriaan van Dis en het geestige Karina en de ondergang van Nederland van Wouter Godijn. Het is duidelijk dat de schrijvers graag hun verbeeldingskracht inzetten om er iets over te melden. Maar hoe doe je dat? Wat wil je bereiken met een klimaatroman? Is het veranderende weer en de aftakelende aarde een decor waartegen de personages proberen hun leven leiden, of is het een thema op zich?

Kraaien in het paradijs speelt zich af op een fictief eiland dat in de Stille Oceaan zou kunnen liggen. De 40-jarige Lipa leeft er zo goed en zo kwaad als het gaat met vier andere dorpelingen: twee oude vrouwen, een simpele veerman en een kwaadaardige gek. Aan de andere kant van de bergen ligt een stad, maar of die nog bestaat is onzeker. Er is veel onzeker in dit verhaal, en dat houdt je nieuwsgierig: wat is er met de rest van de wereld aan de hand? Wat doen die kraaien op het eiland, en zijn ze er wel echt? Waarom wordt Lipa belaagd door die boze gek? Wie is de rijke vreemdeling die onverwacht arriveert? Het verhaal speelt zich af in één dag, de dag die Lipa heeft om de vreemdeling te bewegen haar mee te nemen, weg van het eiland. Tussendoor ziet ze nog kans om ons een beeld te geven van de aarde over pakweg een eeuw: zoogdieren zijn uitgestorven, er is maar één wereldtaal, Simple Global English. Op het eiland zijn nog negentien plantensoorten te vinden, enkele zijn eetbaar mits je ze inmaakt, het bereiden van kwallen is een kunst.

De passages in het vertelheden wisselen af met scènes uit het verleden (of liever: de iets minder verre toekomst). Ellen de Bruin doseert alle informatie vakkundig. Om de drijfveren van Lipa te begrijpen is het nodig vijftien jaar terug in de tijd te gaan, toen het eiland een luxe resort was voor rijke toeristen. Een zakenman met een torenhoge eigendunk en politieke ambities genaamd Tjal (heeft u beeld?) bezoekt het eiland. Daarna gaat het met de wereld bergafwaarts, want het stuk verdriet wordt president.

Lipa’s verleden is bezaaid met scherven, veroorzaakt door machtsmisbruik van de mannen om haar heen. Steeds nadrukkelijker gaat het boek draaien om de schade die giftige masculiniteit aanricht. Lipa vindt die mannelijke dominantie kennelijk heel vanzelfsprekend, omdat ze vijftien jaar lang meent een man nodig te hebben om van het eiland af te komen. Hier raakte De Bruin mij een beetje kwijt, want ze heeft de lijdzaamheid van haar hoofdpersoon net iets te hard nodig om het verhaal kloppend te krijgen. Het verhaal klopt ook, het is knap gedaan en ik las hongerig door, maar Lipa werd mij te veel een constructie van de schrijver om met haar mee te kunnen leven. En de ondergang van de wereld, daar laat je geen traan om. Wat wil je bereiken met een klimaatroman? Het blijft een goede vraag.

Ellen de Bruin
Kraaien in het paradijs
Prometheus; 256 blz. €21,99

Lees ook:

Een omslag in het denken over klimaat is nog niet zo een-twee-drie gemaakt

Lieke Marsman: Het tegenovergestelde van een mens

Een boek schrijven over het klimaatprobleem, dat is nog niet zo makkelijk.

Moeten schrijvers lezers bewust maken van het klimaatprobleem? Jan-Willem Anker wil dat best, maar vindt het lastig.