Met de veiling van een digitaal kunstwerk van Beeple voor bijna 70 miljoen dollar werd de digitale kunst in één klap in de schijnwerpers gezet. Toch bestond die al zolang er computers zijn.
‘Het meeste dat ik maak is complete rommel’, ‘fucking garbage’, schrijft Beeple op zijn website. Toch verkocht de 39-jarige Amerikaan Mike Winkelmann, zoals Beeple in het dagelijks leven heet, een compilatie van die rommel begin deze maand voor bijna 70 miljoen dollar.
Bij veilinghuis Christie’s in New York betaalde de in Singapore wonende investeerder ‘Metakovan’ dat extreem hoge bedrag. Daarvoor kreeg hij één digitaal bestand, gemaakt door Beeple, met de titel Everydays: The First 5000 Days. Een collage van vijfduizend digitale afbeeldingen, plat gezegd opgebouwd uit een lange serie enen en nullen.
Slechts twee keer eerder betaalde iemand meer geld voor een kunstwerk van een nog levende kunstenaar, niet eerder was het werk zo ongrijpbaar.
Des te opmerkelijker is dat het werk van Beeple op z’n zachtst gezegd niet heel origineel is. Hij is opgeleid als programmeur, en verdient al jaren de kost met het maken van korte animaties die gebruikt worden in reclames of door veejays. Om zich scherp te houden gaf hij zichzelf op 1 mei 2007 de opdracht iedere dag een kunstwerk te maken en het diezelfde dag op zijn website te zetten, een serie die hij Everydays noemde.
Eerst maakte hij simpele tekeningen, al snel schakelde hij over op beeldbewerkingssoftware die gebruikt wordt voor computerspellen. De plaatjes die hij nu met zijn inmiddels twee miljoen volgers op Instagram deelt, passen in die computerspel-stijl: kitsch-realistisch, met veel afgehakte hoofden, reuzen, monsters, bekende animatiefiguren en daartussen wat bekenden uit het Amerikaanse nieuws.
NFT’s en racisme
De kunstwereld reageerde met verbijstering op het veilingrecord voor de oppervlakkige plaatjes van Beeple. In de eerste plaats vanwege het hoge bedrag dat niet werd betaald voor het kunstwerk zelf – dat immers alleen digitaal bestaat – maar voor de NFT (‘non fungible token’) die het eigendomscertificaat van het digitale kunstwerk vormt. NFT’s zijn een hippe nieuwe vorm van investeren die sinds kort in én buiten de kunstwereld in opkomst is.
Nog meer verbazing is er vanwege de inhoud van vooral de vroegste plaatjes uit het kunstwerk, uit 2007 en 2008, vóór Beeples overstap naar animatietechniek. Die tekeningen, onderdeel van de collage van vijfduizend, zijn niet alleen knullig, ze zijn ook nog eens openlijk racistisch en seksistisch.
Zo is er een plaatje uit 2008 waarop Hillary Clinton met gouden tanden is getekend, met het bijschrift dat ze ‘een laatste poging doet zwarte kiezers te bereiken’, een tekening met een grap over de dalai lama die met zijn hand als vredesteken meisjes zou kunnen vingeren, en zo verder. Hoe heeft Christie’s, dat doorgaans toch pretendeert enkel kwalitatief onberispelijke kunst te verkopen, zulke rommel kunnen toestaan?
Nederlandse pixelkunst
Daarbij komt dat digitale kunst niet nieuw is. Er zijn zoveel betere, interessantere voorbeelden. In de kunstgeschiedenis zijn nieuwe beeldmaaktechnieken altijd zo snel mogelijk uitgeprobeerd.
Dat geldt voor de fotografie, film en video, en ook voor de mogelijkheden van de computer. Peter Struycken – bekend van de gepixelde Beatrix-postzegel – toonde in 1970 al een computeranimatie in het Amsterdamse Stedelijk.
Met de opkomst van het internet kwam er een nieuwe dimensie: er was interactie mogelijk. Begin jaren negentig was Nederland een populaire plek voor internetkunst, schrijft Josephine Bosma, gespecialiseerd in de geschiedenis van internetkunst, in een pas verschenen bundel.
Nederland had als tweede land ter wereld een snelle internetverbinding, waardoor het de ruggengraat van het internet vormde. De hoge concentratie krakers, piratenzenders en activisten zorgden voor alternatief, niet-commercieel gebruik van het netwerk, heel anders dan in de VS.
Virussen, huursoldaten en gebakken eitjes
Een van de eerste en belangrijkste Nederlandse internetkunstenaars was het collectief Jodi. Het werk dat dit maakte is nog steeds te zien op de in 1995 geregistreerde website jodi.org.
Joan Heemskerk en Dirk Paesmans, opgeleid als foto- en videokunstenaars, gingen in hun werk aan de haal met iconen, kleuren en tekstmeldingen die vroege internetgebruikers maar al te goed kenden, maar die nog steeds verbazend grappig en goed werken. De pagina’s waren vaak zo chaotisch dat gebruikers dachten dat het virussen waren en de kunstenaars regelmatig van provider moesten wisselen.
Constant Dullaart pakt het heel anders aan: deze nu 42-jarige kunstenaar neemt vooral de sociale media, Google en YouTube als onderwerp voor zijn werk. Zo kocht hij in opdracht van het Parijse museum Jeu de Paume maar liefst 2,5 miljoen Instagramvolgers die hij vervolgens verdeelde over Instagrammers uit de kunstwereld – waarmee hij de jacht op ‘likes’ door galeries en kunstenaars ridiculiseerde.
Bij een recente tentoonstelling in het Fries Museum exposeerde Dullaart de honderden simkaarten die hij had gebruikt voor het maken van nepprofielen naast elkaar ingelijst: huursoldaten noemt hij ze.
De kunst van Dullaart is dus soms nog tastbaar – en daarmee te verkopen en te exposeren in een museum. De Nederlands-Braziliaanse kunstenaar Rafaël Rozendaal werkt vrijwel volledig online: zijn werk is voor iedereen te ‘bezoeken’ via zijn eigen homepage (het oudste werk dateert uit 2001).
Hij gebruikt vaak ogenschijnlijk simpele beeldtaal en felle kleuren, die meestal als reactie op het bewegen van de muis veranderen of bewegen. Zo beïnvloed je bij looking at something het weer op je scherm – van stortregen met donder en bliksem tot zonneschijn – en kan je bij float bounce van kleur verschietende ballen op je scherm laten bewegen. Daarnaast kan je ook simpelweg genieten van een ronddraaiend gebakken ei of eindeloze kleurenovergangen.
Digitaal monument
Digitale kunst zoals die van Jodi, Dullaart of Rozendaal verandert onze ervaring van de computer, van het internet. Net als andere kunst is het soms prettig, soms frustrerend om naar te kijken, laat het je kritisch nadenken over de machine die we tegenwoordig bijna allemaal continu gebruiken en de systemen die daarmee verbonden zijn, en is het soms ook gewoon grappig.
Allemaal reacties die Beeple voorlopig niet zal oproepen – zijn plaatjes zou je net zo goed kunnen uitprinten. Metakovan, de eigenaar van Beeples werk, is desalniettemin overtuigd dat hij een meesterwerk in handen heeft. Het platform wil een beroemde architect opdracht geven een monument te ontwerpen waar iedereen het kan bekijken.
Vanzelfsprekend niet fysiek, het monument wordt volledig digitaal – al moet de eigenaar misschien eerst nog even goed kijken naar wat hij nu eigenlijk in huis heeft gehaald.
Lees ook:
Status, liefde of belegging: waarom de rijken kunst kopen
Vele miljoenen kunnen de rijken der aarde neertellen voor een Da Vinci of een Van Gogh. Musea hebben vaak het nakijken. Zien deze kopers de werken alleen als een veilige belegging? ‘Veel vermogende verzamelaars zijn echt dol op kunst.’
