Review
Desolaat, eenzaam, onbegrepen
Haar liefde voor haar student Walter verklaart pianodocente Erika Kohut in de vorm van een brief. Liever had hij haar gekust, gestreeld, maar bij elke aanraking deinst ze terug en verstijft. Dus leest hij hardop het nauwgezette onderricht in haar schrijven: ,,Blokkeer de deuren van mijn kamer.''; ,,Negeer het geschreeuw van mijn moeder.''; ,,Bind me vast en stomp me in mijn maag tot ik je aars lik.'' En met een koele blik registreert Erika het ongelovige gezicht van haar knappe, jonge aanbidder.
Het is dezelfde ijzige gelaatsuitdrukking waarmee ze Bach speelt, dezelfde kilte waarmee tijdens de lessen haar leerlingen worden gecorrigeerd en vernederd. Op haar conservatorium mag de piano niet zingen en geeft muziek geen sensueel plezier, maar vormen Schubert en Schönberg een discipline waaraan nieuwe generaties onderworpen moeten worden. Een traditie waarvoor ze zullen kruipen.
In zijn tot nu toe bekendste film, 'Funny Games', probeerde regisseur Michael Haneke de afstand tussen zijn personages en de toeschouwer te vergroten en te voorkomen dat kijkers als in een Hollywoodfilm zouden meeleven, door plotselinge onderbrekingen voor commentaar in te lassen en door hele scènes in meerdere versies te laten zien. In 'La pianiste' wordt een vergelijkbaar vervreemdend effect bereikt door obsceniteiten en fysiek lijden. Het bloed dat langs Erika's dijbeen druipt, haar kots, haar pis vormen de obstakels die het telkens bijna te pijnlijk maken om verder te kijken.
Ook de overduidelijke psychoanalytische verklaringen die worden aangedragen voor het masochisme in 'La pianiste' nodigen uit de film afstandelijk, klinisch te bekijken. Meteen in de openingsscène ontvangt Erika haar eerste straf wanneer haar bejaarde dominerende moeder, knap gespeeld door de oude diva Annie Girardot, vindt dat ze te laat thuiskomt en daarom een nieuwe jurk verscheurt. En tijdens haar eerste kennismaking met Walter verklaart Erika zelfs expliciet dat ze Schumann en Schubert, de twee componisten die ze meer dan alle anderen wil dienen, identificeert met haar in een gekkenhuis gestorven vader.
De paradox van 'La pianiste', en de reden dat de zwartgallige film dagenlang door het hoofd blijft spoken, is echter dat hoe sterk zulke rationele interpretaties zich ook opdringen, tegelijkertijd de tragiek en de wanhoop van Erika zo urgent, zo tastbaar zijn. Isabelle Huppert speelt haar met een emotieloze oogopslag, een gespannen maar onbeweeglijke mond, maar achter dat masker lijken tegengestelde impulsen in een strijd op leven en dood verwikkeld. Het schreeuwende verlangen eindelijk op te gaan in de wereld buiten haar gevangenis, en de behoefte echt contact te voorkomen door haar masochistische rituelen en ijskoude formaliteit.
Uiteindelijk is de ontgoocheling compleet. Walter werpt zich woedend en gefrustreerd op als de sadistische meester uit haar fantasieën, maar wanneer die eenmaal werkelijkheid zijn geworden, blijkt dat ook de instructies in haar brief haar geen verlossing kunnen geven.
Alleen achtergebleven in de hal van het conservatorium, nu ook nog beroofd van haar droomwereld, belichaamt Erika volmaakt de sombere visie van Haneke. Desolaat, eenzaam, onbegrepen.
