Designmuseum doorbreekt taboes over de dood

Wil je eeuwig leven? Met die vraag eindigt de expositie ‘(Re)design Death’ van het Cube design museum in Kerkrade. Bezoekers schrijven hun antwoorden op post-its die ze plakken op een whiteboard. Links, onder ‘ja’, hangen veertien briefjes en rechts, onder ‘nee’, maar liefst 46. “We hebben al een paar keer alle nee’s verwijderd omdat het bord vol raakte”, zegt rondleidster Marina Sjoer. “Maar dit zijn wel alle ja’s tot nu toe.”

Haast opvallender dan de stemmen voor sterfelijkheid, zijn de toelichtingen die mensen erbij schrijven. Hun redenen variëren van overbevolking tot ‘het leven hoort nu eenmaal eindig te zijn, zo is het bedoeld’. Eén ding hebben alle antwoorden gemeen: er is serieus over nagedacht.

Het is een van de doelen van deze tentoonstelling. “Wij willen de omgang met de dood bespreekbaar maken”, zegt samensteller Gène Bertrand. “In deze tijd waarin religie een steeds kleinere rol speelt, willen we een mogelijkheid creëren om te reflecteren en tot nieuwe ideeën te komen. Ook om te laten zien dat het niet altijd kist, koffietafel en zeswekendienst hoeft te zijn.”

Een dildo gevuld met as van de overleden partner

‘(Re)design Death’ bestaat uit zo’n vijftig uiteenlopende designs, verdeeld over vier thema’s: voorbereiding, afscheid, rouw & voortleven en eeuwig leven. Sommige ontwerpen zijn futuristisch en conceptueel, zoals een euthanasie-achtbaan of een VR-simulatie van een bijna-doodervaring. Andere zijn gewoon te koop, zoals een aftellend polshorloge dat je levensverwachting laat zien. Een aantal objecten is controversieel, zegt rondleidster Sjoer, zoals de herinneringscassette ‘21 Grams: Poetic Justice’. “Het is een dildo gevuld met as van de overleden partner. Er zit ook een in cyaankali gedoopte sigaret bij, voor als je het echt niet meer ziet zitten. Het is een soort Romeo en Julia-verhaal; heel poëtisch, maar niet iedereen kan het waarderen.”

Taboes doorbreken is een van de doelen van de expositie. Dat gaat bij sommige bezoekers makkelijker dan bij anderen. Zo hebben Duitsers – het museum ligt op 300 meter van de grens – in vergelijking met Nederlanders sneller moeite met controversiële objecten. Niet alleen dildo-urnen liggen gevoelig, ook voorwerpen die in Nederland al op de markt zijn. Neem de Tolad, een wandelstok die de as van de overledene stukje bij beetje achterlaat (een gps-tracker laat nabestaanden terugzien welke route ze hebben gelopen).

In Nederland is de Tolad geliefd, in Duitsland is hij verboden. Volgens Sjoer zijn de Duitsers beperkt in hun begrafenisrituelen. “Ze reageren over het algemeen niet goed op de Tolad, omdat ze het niet gewend zijn. Je merkt dat wetgeving heel cultuurbepalend is. Anderzijds spreek ik ook Duitsers die het moedig vinden dat we dit in Nederland zo open presenteren.”

Inspiratie opdoen

Maar ook in Nederland is nog terrein te verkennen. “Het innovatieteam van uitvaartorganisatie Dela komt over twee weken naar de tentoonstelling om inspiratie op te doen.” Wat samensteller Bertrand betreft draait ‘(Re)design Death’ dan ook meer om de toekomst dan om het verleden.

Al kunnen de ontwerpen op hun beurt een bron voor geschiedschrijving zijn, vindt Sjoer. “Ik ben historica en voor mij geeft deze expositie een tijdsbeeld. Zo zie je aan de briefjes op het whiteboard dat de meeste bezoekers niet eeuwig willen leven. Als je over twintig jaar die vraag opnieuw stelt, kun je deze voorstelling gebruiken om te zien hoe we er toen in stonden en wat er in de tussentijd is veranderd.”

Over eeuwig leven gesproken: het museum vroeg een aantal jonge ontwerpers prikkelende ontwerpen over dit onderwerp te pitchen. Een jury selecteerde samen met het publiek drie ideeën voor de tentoonstelling. Grappig is ‘Ghost in the Machine’. Op tafel staat een rood broodrooster. Daarachter wordt het concept uitgelegd: computers verzamelen data over onze persoonlijkheid, maar wat als ze met die data ons gedrag kunnen nabootsen? Zouden nabestaanden een blender of broodrooster willen die net zo opgewekt of juist bedachtzaam beweegt als de overledene?

De ‘Sarco’, een capsule voor euthanasie

Bezeten broodroosters daargelaten, komen er vooral serieuze vraagstukken voorbij. Onder andere bij de ‘Sarco’, een capsule waarin mensen euthanasie kunnen krijgen. Volgens de beschrijving treedt een licht gevoel van desoriëntatie of euforie op, al snel gevolgd door bewusteloosheid. ‘De dood treedt in na slechts een paar minuten’. De uitvinding is bedoeld om legaal in de praktijk te brengen, maar leidde internationaal tot discussies over de grenzen van euthanasie.

Niet alle objecten zijn zo moreel of technologisch complex. Tussen de robots en VR-installaties loopt Sjoer naar een gezelschapsspel genaamd ‘Hello’. Spelers krijgen vragen als ‘naar welke muziek zou je op de laatste dag van je leven willen luisteren?’ of ‘wie heb je meer dan zes maanden niet gezien die je zou willen spreken voordat je sterft?’. Als iemand een mooi antwoord geeft, krijgt die van andere spelers een dankbaarheidsmuntje. “Het gaat niet om winnen”, zegt Sjoer. “Het gaat om het gesprek.”

(Re)design Death is tot en met 24 januari 2021 in Kerkrade te zien. Daarnaast is de expositie deels via VR te zien bij TU-Delft.

Lees ook:

Oog in oog met een uitgestorven neushoorn

De expositie ‘Nature’ in het Limburgse museum Cube is een ode aan de ecologische rijkdom. Bezoekers worden hard geconfronteerd met het verlies aan biodiversiteit. Maar slimme oplossingen om dieren en planten op aarde te beschermen, maken de tentoonstelling toch optimistisch.