Zijn nieuwe prikkelende tragikomedie Druk, over vier leraren die een bizar alcohol-experiment aangaan, oogst wereldwijd lof. Een gesprek met de Deense regisseur Thomas Vinterberg over de film waarin hij wil rebelleren tegen bescheidenheid en beheersing.
Het is tegen lunchtijd als de Deense regisseur Thomas Vinterberg (52) zich meldt voor een videogesprek. Hij heeft zich teruggetrokken in de stilste kamer van zijn zomerhuis, even ten noorden van Kopenhagen. Wat hij straks gaat gebruiken bij de lunch? “Ik verheug me op geroosterd brood met zalm en een groot glas koud water”, aldus de regisseur. “Nee, geen alcohol. Mijn alcoholgebruik is vrij bescheiden. Ik heb kinderen en er is werk aan de winkel, ik kan niet de hele tijd dronken zijn.” Lachend: “Nou ja, ik heb gisteravond wel wijn gedronken met vrienden.”
Meteen zie je het groepje Deense vrienden voor je uit Vinterbergs Oscarwinnende film Druk (Engelse titel: Last Round), met dat verschil, dat de filmvrienden een behoorlijk ontregelend experiment aangaan. Het gaat om vier leraren die sinds jaar en dag op dezelfde middelbare school werken. Ze maken een uitgebluste indruk. De een is ongelukkig mét vrouw en kinderen, de ander zónder vrouw en kinderen. “Wat je ziet is het verdriet dat schuilgaat achter het besef dat ze hun jeugd hebben verloren”, zegt Vinterberg.
Je creatiever en vrijer voelen door enige beneveling
Maar dan lijkt zich een ultiem middel aan te dienen om de midlifecrisis te bestrijden en de mannen uit het moeras te trekken. Martin, gespeeld door de Deense steracteur Mads Mikkelsen, stuit samen met zijn collega’s op een theorie van een Noorse psychiater die beweert dat een klein percentage alcohol in het bloed tot betere prestaties kan leiden, dat je je door enige beneveling creatiever en vrijer zult voelen.
De leraren omarmen de theorie en zetten het met elkaar op een drinken, met succes. Met een slok op weet Martin zijn geschiedenisles weer schwung te geven. De mannen voelen zich met een flaconnetje in hun binnenzak als herboren. “Het doel van het drinken is om weer gewichtloos te worden, precies zoals in hun jeugd”, zegt Vinterberg. “Daarom begin ik de film ook met een citaat van de Deense filosoof Soren Kierkegaard: ‘Wat is jeugd? Een droom. Wat is liefde? De inhoud van die droom.’ Ik heb de quote opgenomen als een prelude, omdat het voor mij het verlangen naar de jeugd beschrijft, op een heel mooie, eerlijke en toegewijde manier.”
Vinterberg: “Ik geloof ook dat ik met deze film wilde rebelleren tegen de bescheidenheid, de beheersing, de controle en het goede gedrag van mijn land. Met het goede gedrag bedoel ik ons geciviliseerde, rationele en gecontroleerde doen en laten.” Na een korte stilte: “Volgens mij verkeren we in de illusie dat we ons leven kunnen controleren”.
Voor Vinterberg heeft juist het element van het oncontroleerbare iets fascinerends. “Zoals falling in love. Hier zit het woord ‘vallen’ in. Het betekent dat we niet kunnen sturen wanneer of op wie we verliefd worden. Of geïnspireerd raken, een idee krijgen – iets waar ik als filmmaker van leef – ook dat ligt buiten onze controle. Inspiratie is iets wat je krijgt, niet iets wat je kunt afdwingen. Je kunt je er misschien wel voor openstellen.”
Zoals dat wel vaker gaat kwam de inspiratie voor Druk, Vinterbergs grootste filmhit na zijn bejubelde familiedrama Festen uit 1998, van iets vrij banaals: een hilarisch YouTube-filmpje over twee dronken mannen die een fiets op slot proberen te zetten. Het filmpje gaf Vinterberg het eerste zetje om verder te brainstormen en op onderzoek te gaan. “Ik stuitte op vrij veel moralistische verhalen over alcohol”, zegt Vinterberg. “De Denen doen zich voor als heel redelijk, terwijl het enorme zuipschuiten zijn. En dat geldt denk ik niet alleen voor mijn landgenoten. Alcohol is in de westerse wereld een sociaal geaccepteerde drug. Als we het leven vieren gaat dat vaak gepaard met champagne en andere spiritualiën. We worden vrijer, losser. Blijkbaar hebben we dat nodig om alle opgelegde regels en regeltjes te laten vieren.”
Continu presteren
De Deense regisseur ziet een verband met de prestatiecultuur. “Mijn film gaat over vier middelbare mannen die er behoorlijk doorheen zitten, ze worden volledig opgeslokt door hun werk dat vrij repetitief is. Er is nauwelijks meer een leven buiten het werk en het gezin.” Maar de film gaat volgens Vinterberg ook de generatie van zijn 24-jarige dochter Nanna aan (uit zijn eerste huwelijk) en hij ziet ook al tekenen bij zijn 9-jarige zoon Albert Charles (uit zijn tweede huwelijk). “Het zijn jongeren en jonge volwassenen die veertig keer per dag op sociale media moeten verschijnen om mee te kunnen draaien. Ze moeten ook goede cijfers halen op school, en dezelfde meetlat wordt gehanteerd tijdens studie, stage en eerste baan. Ze moeten continu presteren.”
Het gaat daarbij om een mate van zelfbewustzijn die volgens Vinterberg ongezond is. “De meeste filosofische boeken die ik heb gelezen, beweren precies het omgekeerde: jezelf vergeten is de weg naar geluk.” Het citaat in kwestie komt van een lokale Lutherse priester, verklaart de regisseur. “Mijn vrouw is een Lutherse priester, ja in Denemarken hebben we vrouwelijke priesters, en zij reikte mij het boek aan met het bewuste citaat.”
Of Vinterberg zelf ook gelovig is? “Dat heeft wat mij betreft opnieuw te maken met controle. Het geloof is niet iets wat je kunt controleren. Ik ben opgevoed door atheïsten, door journalisten en academici, in een hippie-commune in de jaren zeventig. Ik heb daar een paar jaar terug ook een film over gemaakt, Kollektivet. Ik heb twijfels, en ik ben sceptisch. Dat heb ik van kleins af aan meegekregen, maar ik probeer wel het geloof te vinden, ja.”
Je ziet het niet af aan de film maar Druk, een prikkelende, existentiële tragikomedie die ondanks het coronajaar uitgroeide tot een van de grootste Deense filmhits ooit, is onder zware omstandigheden tot stand gekomen. De productie was vier dagen op stoom toen Vinterberg het bericht kreeg van de dood van zijn 19-jarige dochter Ida. Een verkeersongeluk in België. Haar moeder (Vinterbergs ex-vrouw) overleefde de aanrijding, dochter niet. “De veroorzaker van het ongeluk zat op zijn smartphone te kijken”, zegt Vinterberg, “onvergeeflijk”.
De regisseur, die de film opdroeg aan zijn dochter, slikt even: “Ja, het was heel moeilijk, en dat is het nog steeds. Mijn eerste reactie was om de boel af te blazen, ik was kapot en heb me geloof ik nog nooit zo naakt gevoeld. Maar de film werd opgenomen op Ida’s school, met haar klasgenoten. Ida zou zelf ook meespelen. Ze was enthousiast over het script en zag er naar uit om mee te doen. Daarom heb ik uiteindelijk doorgezet, voor haar, om een monument voor haar op te richten. Zo voelde het.”
Doorgaan met de film hielp hem ook om niet gek te worden, denkt Vinterberg. “Er was zo veel liefde op de set van mijn cast en crew. Zij hebben mij er echt doorheen geholpen. Ik denk aan mijn oude vrienden Mads Mikkelsen (als de geschiedenisleraar) en Thomas Bo Larsen (als de gymleraar), en niet te vergeten mijn vrouw, die ook een rolletje heeft als de echtgenote van de psychologiedocent.”
Toeval of niet, het samenzijn is ook een belangrijk element in de film. Dat wil zeggen: de leraren worden eerst gepresenteerd als eenzame zielen, ze kampen allemaal met hun eigen sores. Maar daarna zie je dat ze zich verenigen, ze leven op. In die zin is Druk ook een echte buddyfilm, naast een hartverscheurend verslavingsdrama en een geweldige midlifecrisiskomedie. De film laat zich niet makkelijk reduceren tot één genre.
Broederschap
“Ja, ik denk dat solidariteit een belangrijk thema is in mijn leven en werk, en zeker in deze film”, zegt Vinterberg. “Dat was natuurlijk al zo in mijn jeugd, toen we met meerdere gezinnen samenleefden in een groot huis in Kopenhagen en een collectief vormden, waar ik trouwens goede herinneringen aan heb. Maar je ziet het ook bij de oprichting van Dogma, toen we ons midden jaren negentig definieerden als broederschap.”
Vinterberg lanceerde samen met Lars von Trier en een aantal andere Deense regisseurs het verbond Dogma ’95, met het doel het naturel terug te brengen in de cinema. Dogma was, kort gezegd, een reactie op overgeproduceerde Europese films die het liefst een kopie van Hollywood wilden zijn.
En wat bleek? De eerste Dogma-film, Vinterbergs Festen, was een doorslaand succes. Het hyperenergieke familiedrama, gedraaid met een schuddende camera die de personages dicht op de huid zat, toonde de geleidelijke ontmaskering van een pater familias als kindermisbruiker. Festen was een film met een enorme dramatische kracht die destijds 29-jarige Vinterberg wereldwijd lanceerde als Deense wonderboy.
Het was een zegen en een vloek: Dogma stond als discussiestuk op de kaart, maar Vinterberg wist het enorme succes uit het begin van zijn loopbaan niet meer te evenaren. Een opleving beleefde hij nog wel met Jagten, waarin Mads Mikkelsen een zachtmoedige kleuterleider speelde die valselijk wordt beschuldigd van kindermisbruik.
Iets springerigs, iets naïefs en intuïtiefs
En nu is het opnieuw het tandem Vinterberg-Mikkelsen dat een internationaal succes scoort. Druk (eerder dit jaar bekroond met de Oscar voor beste internationale film) is een drama dat de vrijere Dogma-stijl van alweer een kwart eeuw geleden in herinnering roept. Vinterberg: “Ja, het was op de een of andere manier een ontembaar script, een vreemde cocktail waarin een huilscène en een musicalachtige scène elkaar in rap tempo opvolgen. De film heeft daardoor iets springerigs iets naïefs en intuïtiefs, iets wat mensen kan aantrekken, maar ook afstoten. Er zit in ieder geval een vrijheid, rauwheid en overgave in die mij erg dierbaar is.”
Of Vinterberg na alle tumult rond Druk al aan iets nieuws denkt? “Jazeker”, klinkt het enthousiast, “ik werk aan een tv-serie, een gedachte-experiment: wat nou als de Denen moeten vluchten? Als ze hun land moeten achterlaten, en elders een plek moeten vinden om te leven? Oorzaak: het wassende water dat eerst Nederland zal overspoelen en daarna Denemarken. En ja, ik weet, evenals Druk gaat ook de nieuwe tv-serie over het moment waarop we als Europeanen, die alles zo goed voor elkaar hebben, de controle verliezen.”
De film ‘Druk’ van Thomas Vinterberg gaat op donderdag 19 augustus in première in de bioscoop.
Lees ook:
Met Druk ★★★★ voegt regisseur Thomas Vinterberg een van zijn sterkste films toe aan zijn oeuvre
Dit warme levenslustige drama werkt stuiterend naar een einde toe waarin zowel vrolijke drinkers als geheelonthouders hun gelijk zullen zien.
Oscars voor Nomadland en Minari geven Aziatische Amerikanen een steun in de rug
De Amerikaanse roadmovie Nomadland is de grote winnaar geworden van de 93ste Oscarshow. Regisseuse Chloé Zhao is inmiddels niet meer welkom in China.
