De zwarte Napoleon: Beyoncé's albumfoto barst van de verwijzingen

Kunsthistoricus Joke de Wolf richt de blik op een kunstwerk dat bij de actualiteit past. Deze week: Beyoncé te paard.

In weinig meer dan een bikini zit zangeres Beyoncé op een glazen paard, ze drukt haar naaldhakken angstaanjagend dicht tegen de flanken. Het is de coverfoto van haar nieuwe album Renaissance. De foto zou geïnspireerd zijn op het onder kunstenaars geliefde verhaal van Lady Godiva, die rond het jaar duizend naakt op een paard rondreed door de straten van Coventry.

Toch moet de zangeres nog een ander kunstwerk in haar hoofd hebben gehad: dat van de Amerikaanse kunstenaar Kehinde Wiley. Die nu 45-jarige kunstenaar is wereldberoemd sinds hij in 2017 het officiële portret maakte van toenmalig president Obama. Wiley was de eerste presidentiële portretschilder in de meer dan tweehonderd jaar oude traditie die openlijk homoseksueel én zwart is.

Een hooggeplaatst model als Obama was voor Wiley een uitzondering: de kunstenaar kijkt liever naar ‘gewone’ zwarte mensen in de traditionele kunstgeschiedenis. Of beter gezegd: naar het gebrek daaraan. Hij neemt daarom bekende bestaande kunstwerken en gebruikt dezelfde houding, maar schildert op de plaats van de witte hoofdrolspeler een zwarte, duidelijk hedendaagse persoon.

Mensen lijken eigenlijk veel kleiner als ze op een paard zitten

Wiley maakte in 2005 een serie die hij Rumours of war noemde. Hij bedacht vier nieuwe varianten op bekende ruiterportretten. Daarin wilde hij in plaats van de gebruikelijke machthebbers, mensen tonen die vroeger als marginaal werden gezien, oftewel het schilderen niet waard. Hier deed hij dat met een beroemd schilderij van Jacques-Louis David. Die maakte rond 1800 maar liefst vijf keer een schilderij van Napoleon op zijn steigerende paard - het werd de beroemdste afbeelding van de Franse keizer. Hofschilder David verbeeldde het moment dat Napoleon de Alpen over trekt, een mijlpaal in de geschiedenis van zijn machthebberschap.

Bij het zien van het echte werk van David was Wiley verrast over hoe fris het schilderij is. En over hoe Napoleon het grote dier met één hand controleerde. “Toen ik zelf mijn versie maakte en ik een zwarte man op een paard zette, ontdekte ik iets opmerkelijks: deze verhouding mens ten opzichte van een paard bestaat niet in de natuur. Mensen lijken eigenlijk veel kleiner als ze op een paard zitten.”

De Napoleon van Wiley is een man van deze tijd. Hij draagt een moderne camouflagebroek en -jas, en heeft de veters van zijn Timberlandschoenen casual los. Maar ook hij dirigeert zijn paard met één arm, de andere wijst naar boven - en laat daarmee de tatoeages op de binnenkant van zijn arm zien. Dat Napoleon zo veel groter werd gemaakt dan hij in werkelijkheid was, had alles te maken met de propaganda van de keizer. En die techniek nam Wiley over.

Beyoncé kent haar kunstgeschiedenis, zo liet ze in een vorige videoclip al zien - ze filmde in 2019 haar videoclip Apeshit in het Louvre, en leverde daarmee kritiek op het gebrek aan zwarte representatie in het museum.

Zolang het nieuws blijft als iemand met een andere huidskleur, geaardheid of sekse dan Napoleon ergens aan de touwtjes trekt, kan het geen kwaad wat propagandatechnieken te gebruiken voor een alternatief. Precies zo soeverein als Napoleon zit deze zwarte vrouw op het paard, groter dan ooit.

Lees ook:

Renaissance van Beyoncé is een spetterend dansfeest

Wanneer de invloedrijkste popzangeres van onze tijd met een nieuw album komt is dat niet zomaar een kwestie van een plaatje uitbrengen, maar een gebeurtenis. Dat geldt zeker voor het langverwachte zevende studioalbum Renaissance van Beyoncé.