De ‘vorige oorlog’ leeft op meerdere manieren voort in onze taal

Er is een gerede kans dat een commentator of opiniemaker dezer dagen in de krant het ‘oude spreekwoord’ aanhaalt dat ‘generaals/militairen altijd bezig zijn met het voorbereiden/voeren/winnen van de vorige oorlog’.

Die militaire spreuk is trouwens nog niet zo heel erg oud, maar wordt pas sinds de jaren vijftig in het Nederlands aangetroffen. Soms wordt Winston Churchill genoemd als de geestelijk vader, maar dat is hij niet. Wel verwijst Churchill in het eerste deel van zijn memoires (The Gathering Storm uit 1948) naar de – volgens hem al langer bekende – grap dat ‘het ministerie van oorlog zich altijd aan het voorbereiden is op de vorige oorlog’ (‘the War Office is always preparing for the last war’). Hij merkt daarbij op dat die grap in verband met dat ministerie onterecht is, maar achteraf misschien wel gold voor het Frankrijk van vlak voor de Tweede Wereldoorlog.

Mogelijk heeft Churchills vermelding bijgedragen aan de internationale bekendheid van deze uitspraak, maar er zijn oudere bronnen. Zo noemt een modern Engelstalig spreekwoordenboek een vroegste vindplaats uit 1934. Maar ook toen moet de uitspraak al langer bekend zijn geweest. Zo verwees de Amerikaanse genieofficier J.L. Schley in 1929 in een artikel over de Eerste Wereldoorlog naar het ‘kritische’ cliché ‘dat legers doorgaans de vrede gebruiken om te bestuderen hoe ze de vorige oorlog hadden moeten voeren’.

Dat het spreekwoord nog variabel is, doet vermoeden dat het niet breed ingeburgerd is. Bovendien, áls het wordt gebruikt, dan wordt het haast vaker dan op defensie figuurlijk toegepast op andere terreinen, zoals de economie (bv. in verband met de strijd tegen inflatie).

Niet alleen het leger, ook onze taal gebruikt soms allang uitgevochten oorlogen als referentie. Vandaar dat we nu in kranten lezen over het ‘wapen-’ en zelfs ‘sabelgekletter’ aan de oostgrens van Europa.