De uitdrukking ‘dor hout’ heeft wel degelijk een Bijbelse oorsprong

Zaterdag ging de Taalrubriek over ‘dor hout’, de cru klinkende en daarom omstreden metafoor voor oudere en kwetsbare mensen die sinds begin dit jaar geregeld opduikt in discussies over de behandeling van coronapatiënten. Ik schreef dat die uitdrukking weliswaar doet denken aan Bijbelse beeldspraak, maar een connectie met de Bijbel zag ik niet, omdat de zoektermen ‘dor hout’ en ‘dorre hout’ in de digitale Bijbel e.d. geen resultaat hadden opgeleverd. 

Op grond daarvan concludeerde ik dat ‘dor hout’ geen Bijbelse oorsprong heeft. Daarop reageerde (waarvoor dank!) een legertje Bijbelvastere lezers dan ikzelf ben. Allen attendeerden me op Lucas 23:31, waarin ‘het groene hout’ en ‘het dorre’ tegen elkaar worden afgezet in de formulering ‘Want indien zij dit doen aan het groene hout, wat zal aan het dorre geschieden?’ De uitdrukking ‘dor hout’ heeft dus wel degelijk een Bijbelse oorsprong, al verwijst ze in Lucas 23:31 niet naar ouderen en kwetsbaren.

Groene hout

Dat ik met corpusonderzoek het dorre hout niet vond in de Bijbel, komt doordat de aangehaalde Bijbelpassage een zogeheten voorwaartse samentrekking bevat. Daarbij wordt het gemeenschappelijk deel (in dit geval: hout) alleen genoemd in het eerste deel van de samentrekking (groene hout), en weggelaten in het volgende (dorre hout). Zulke samentrekkingen leveren vaker problemen op bij taalonderzoek in tekstcorpora. Net zoals (meerwoordige) uitdrukkingen door variatie, bijvoorbeeld in de woordvolgorde, soms vrijwel onzichtbaar zijn bij corpusonderzoek, zo raken ook vaste woordcombinaties weleens uit beeld als gevolg van samentrekking.

De les hieruit: corpora zijn onontbeerlijk voor taalbeschrijving, maar het lezen van primaire teksten in plaats van het zoeken naar taalvormen daarin, levert ook onmisbare informatie op. Ik moet de Bijbel dus maar eens gaan herlezen.

In de rubriek Taal worden grammaticale geschillen, etymologische enigma’s en andere taaltwijfels voor u opgehelderd door Peter-Arno Coppen en Ton den Boon. Ook een taalvraag? Mail naar p.a.coppen@let.ru.nl of tdb@taalbank.nl.