De schoonheid van ‘My Octopus Teacher’ doet je alles even vergeten

De wolk in zijn hoofd moest weg, de druk van zijn schouders. De Zuid-Afrikaanse filmmaker Craig Foster was zwaar overspannen en wilde nooit meer een camera aanraken.

De vijftiger dacht terug aan het jagende woestijnvolk dat hij ooit filmde. Met de zintuigen open volgden ze de kleinste dierensporen. “Zij waren ín de natuurlijke wereld, ik stond er buiten”, zegt hij verlangend. Daar begint het zonderlinge avontuur van Netflixdocumentaire ‘My Octopus Teacher’. Terwijl hij duikend een relatie opbouwt met een inktvis, verzink je als kijker in een schoonheid en ontroering die alles even doet vergeten.

Weer zin in filmen

Het Zuid-Afrikaanse kelpwoud is een onderwaterbos met metershoge, deinende bomen. Grote algenvliezen zweven er tussendoor, op de bodem leven kleurrijke vissen, glinsterende schelpdieren en pyjamahaaien. Foster zweeft daar als freediver tussendoor, zonder wetsuit en zuurstoffles. Hij zoekt contact met zijn zintuigen en wil het negen graden koude water zelf weerstaan. Steeds langer kan hij ontspannen onder water blijven voor hij adem moet halen. Hij krijgt weer zin in filmen en besluit elke dag naar diezelfde plek te duiken om die (op film) te leren kennen.

Op een dag ziet hij een raar creatuur van schelpen. In een flits schiet er een flinke octopus uit; het bleek haar zelfgefabriceerde harnas. Gebiologeerd hangt hij rond bij haar stenen hol. Arm voor arm kruipt ze naar buiten. De dag dat ze met haar zuignapjes zijn vinger aanraakt, slaat zijn hart een slag over, en bij de kijker ook. Zo’n wild dier dat toenadering zoekt en hem vertrouwen schenkt!

In fragmenten tussendoor vertelt Foster open en kwetsbaar hoe de relatie zich ontspon. Dit is geen natuurfilm, maar een film over de menselijke worsteling hoe je je onderdeel van iets kunt voelen. Elke dag zoekt hij de octopus en leert méér te zien. Als hij hem per ongeluk afschrikt en kwijtraakt, besluit hij onder water te gaan spoorzoeken als dat woestijnvolk – en vindt haar. Een andere keer komt zij hem achterna, en kruipt tegen zijn borst.

Obsessie

Hoe vinden vrouw en zoon zijn nieuwe obsessie, vroeg ik me af. Heelt dit zijn gezin, of splijt het dat juist? Thuis duikt hij de wetenschap in. Over haar intelligentie. Over de 2000 zuignapjes die ze onafhankelijk van elkaar kan gebruiken. Hij prikt fotootjes op een bord van al haar verschijningen in kleur, textuur en vorm. En wanneer er iets ergs met haar is gebeurd, staart hij naar de zee als het baasje van een hond die aangereden bij de dierenarts ligt.

Een leven aan de zijlijn is geen optie meer. Hij voelt dat hij leeft. “Ik ben zachter geworden, empathischer”, mijmert hij. Het was een transformatie van toeschouwer naar deelnemer naar eenzijn met de octopus en haar leefwereld.

Die vredigheid moet zijn gezin toch ook aan hem voelen – jammer dat dat aspect niet in de film zit. De band met zijn adolescente zoon wordt sterker als die mee gaat duiken; hoe prikkelbaar het gezinsleven voorheen was, blijft buiten beschouwing. Maar de kern is dat je zijn verlangen gaat delen, en bewondering voelt voor het feit dat hij dóet wat je zelf ook wel zou willen: ergens volledig in stappen.

Och, wij hebben zelf ook de natuur en ze ligt voor het grijpen in park, bos of strand. Nu weten we hoe heilzaam het is daar onderdeel van uit te maken.

Vijf keer per week schrijven Renate van der Bas en Maaike Bos columns over televisie.