De Pont in Tilburg prijst zich gelukkig: het museum krijgt er een Dumas bij

Het overkomt musea niet vaak dat ze een metershoge Marlene Dumas krijgen aangeboden, maar het Tilburgse museum De Pont heeft geluk. Daar wordt zaterdag een kunstwerk van de wereldberoemde schilder gepresenteerd, met psychiatrische patiënten als onderwerp. Het hing tot voor kort in ggz-instelling Breburg in Etten-Leur. Maar dat gebouw gaat tegen de vlakte en daarom krijgt De Pont het werk in langdurige bruikleen.

Het kunstwerk bestaat uit 36 losse doeken, veelal portretten, die samen een geheel vormen. Dumas vervaardigde het tussen 1990 en 1991, in opdracht van de ggz-instelling die destijds 't Hooghuys heette. De kunstenares - toen nog zonder wereldfaam - moest het werk baseren op contact met de bewoners: mensen met een psychiatrische aandoening of een verslaving.

Daarom reisde Dumas talloze keren naar de kliniek in Etten-Leur, waar ze dankzij haar warme, oprechte belangstelling gemakkelijk met de bewoners in gesprek raakte. De meesten vonden het prima als de kunstenares een polaroidfoto van hen maakte die zij later in haar Amsterdamse atelier zou uitwerken tot schilderij. Privacy? "Dat speelde niet zo'n rol", zegt Hendrik Driessen, directeur van De Pont. "Mensen voelden zich op hun gemak bij Dumas. Ze vertrouwden haar en waren trots dat ze aan de muur kwamen te hangen. Het zijn ook liefdevolle portretten geworden, geen karikaturen."

Missie geslaagd

Veel werk van Dumas gaat over kijken en bekeken worden. Ze stelt maatschappelijke codes ter discussie die bepalen wat we zien. Welke vooroordelen roept de term psychiatrisch patiënt op? Kun je zo'n patiënt van buitenaf herkennen? Dumas nam de proef op de som: ze plaatste tussen de afgebeelde patiënten vier begeleiders. Wie het zijn? De kijker heeft geen idee, of hooguit een vertwijfeld idee. Daarmee is Dumas' missie geslaagd.

De kunstenares beeldde ook favoriete dieren of knuffels van cliënten af. Dat werkt bevreemdend. Linksboven staat het zwarte varken van de huisboerderij, en iets daaronder een huiskonijn. De kikker, rechtsboven, is een vrijwel letterlijke kopie van een eerder schilderij van Dumas. Dit dier staat in Dumas' optiek voor een kunstwerk dat je als kijker wakker moet kussen om het goed te laten functioneren, zoals zij ook de cliënten wakker moet kussen om met hen in contact te treden.

Nog zo'n vreemde gast: de halfnaakte Jim Morrison, zanger van The Doors. Een zekere cliënt J. - zowel links als rechts van Morrison afgebeeld - was idolaat van hem. Maar wie van de twee is nou het gekst, lijkt Dumas te vragen.

Confronterend, maar prettig

De Pont verzamelt al langer kunst van Dumas. Het museum heeft tien werken in eigen bezit en zeven in bruikleen. Daaronder 'The First People' uit 1990: vier beangstigende, manshoge babyportretten die ingaan tegen het cliché van de roze wolk. Beroemd zijn ook de 'Black Drawings' uit 1991-1992: ruim honderd tekeningen van zwarte mensen, elk met hun eigen individuele trekken. Aandacht voor het individu was Dumas' commentaar op de apartheid in haar geboorteland Zuid-Afrika.

Het ggz-werk is getiteld 'Maar wie ik ben gaat niemand wat aan', naar een gedicht van Jan Arends, zelf ook psychiatrisch patiënt. Directeur Driessen vindt het een aanwinst. "Het is confronterend, maar prettig om naar te kijken met dat blauw, groen, rood en paars. Je kunt er goed in dwalen en fantaseren over de bedoelingen. Is die volle maan een symbool van de dood, of juist van nieuw leven? En dat embryo? Hangt dat samen met het feit dat Dumas zwanger was toen ze deze opdracht kreeg?"

Somber is het niet, vindt hij. "Er wordt boos gekeken, maar ook gelachen. Het is divers. En het biedt troost: we kunnen enorm zeuren met z'n allen, maar ondertussen houden we toch maar mooi zo'n prachtig ggz-systeem overeind."

Lees ook:

De levenslessen van Marlene Dumas: Niet alles wat ik maak is een meesterwerk

Dumas: 'Jan, met wie ik samenleef, zegt dat er te veel onzinnige kunst is, hij noemt het vervuiling. Ik weet niet of ik het met hem eens ben, maar ik vind wel dat er te veel beelden zijn.'