‘De plantage van onze voorouders’ ontroert, schuurt en is zelfs geestig

Het is een sleutelmoment in een van de afleveringen. Maartje Duin legt Peggy Bouva, kort na hun kennismaking, de werktitel van haar project voor: ‘Meesters en knechten’. Duin (44) is leeftijdgenoot Bouva (41) op het spoor gekomen als ze onderzoek doet naar haar familie en diens banden met het slavernijverleden. In de archieven komt ze bestuurders van de West-Indische Compagnie tegen, maar ook een betbetovergrootmoeder die 1/72ste aandeel bezat in de suikerrietplantage Tout Lui Faut in Suriname.

De achternaam Bouva blijkt juist op die plantage volgens de registers vaak voor te komen. Via Facebook speurt Duin Bouva’s op die in Nederland wonen, aanvankelijk zenuwachtig voor het eerste contact.

‘Meesters en knechten’, waarom niet? Het lijkt Duin een prikkelende titel, omdat het gaat over schuivende machtsverhoudingen, legt ze in de bewuste aflevering uit. Maar Bouva is resoluut in haar afwijzing. Het woord knecht is stigmatiserend, aanstootgevend voor de zwarte gemeenschap. Dat moeten we niet blijven herhalen, vindt Bouva, taal doet ertoe.

Duin luistert en begrijpt wat ze bedoelt; dat ze voorbijging aan de gevoeligheid van taal en hoe belangrijk die is in het debat over slavernij en racisme. Bouva stelt voor om in de titel juist hun overeenkomsten te benadrukken, de toenadering, het gedeelde verleden. “Daar is het na acht generaties wel tijd voor.”

Pareltjes van onderkoelde humor

‘De plantage van onze voorouders’ zit vol met dit soort momenten van zelfonderzoek, van aftasten en bevragen. Met in de gelaagde montage af en toe pareltjes van onderkoelde humor, zonder het zware thema tekort te doen.

Duin begint haar zoektocht in 2018 op het Keti-Koti-festival, de jaarlijkse viering van het einde van de slavernij, nog voor de tijd waarin Black Lives Matter tot wereldwijde protesten leidt. Ze loopt er wat schutterig rond met haar microfoon en vertelt een andere bezoeker dat ze bang is dat zij in haar familie slavenhouders heeft. Die zegt haar droogjes: “Wat let je? Ga er achteraan. Waar ben je bang voor?”

Ja, waarvoor eigenlijk, vraagt Duin zich af. Voor de reacties van haar familie, van haar moeder die geen zin heeft het verleden op te rakelen en al helemaal niets wil weten van schuld? Van schaamte voor de witte privileges die ze haar hele leven zo vanzelfsprekend heeft meegedragen? Voor een confrontatie met Bouva, een zwarte vrouw die op sociale media haar activisme fel uitdraagt?

Een gouden greep

Duin en Bouva besluiten de zoektocht naar het verleden samen voort te zetten en dat levert eerlijke, soms ongemakkelijke momenten op. Alleen al om de inkijkjes in hun beider families, waarin de meningen over het onderzoek sterk verdeeld zijn.

In de familie van Duin kunnen sommigen niets met de boosheid en pijn van de zwarte gemeenschap. Er is verontwaardiging over het ‘bezoedelen’ van de familienaam. Toch maakt mijn favoriete personage uit deze podcast – de recht-voor-z’n-raap-moeder van Duin – een interessante ontwikkeling door. Bij de familie van Bouva rakelen de vragen daarentegen pijn op, en argwaan tegenover de makers. Toch hebben ook niet alle Bouva’s behoefte aan een duik in het verleden. Een gouden greep om deze beide families in de laatste aflevering samen te brengen.

De achtste en laatste aflevering van ‘De plantage van onze voorouders’, een Prospektor/VPRO-productie voor NPO Radio 1, komt dit weekend online. Ook de eerdere afleveringen zijn daar te vinden.