'De Pelikaan' is een wat vreemde eend in de bijt, maar wel eentje die je aan het denken zet

Je kunt wel merken dat Martin Michael Driessen (1954), vorig jaar winnaar van de ECI-literatuurprijs met de novellenbundel 'Rivieren', van oorsprong opera- en toneelregisseur is. Zijn roman 'De pelikaan' heeft alles weg van een comedy of errors, het is het vrolijk-bittere verslag van een verscheurd wereldje vol misverstanden.

Joegoslavië, voordat het uiteenviel: in een Kroatisch stadje (Kroatië is dan nog een provincie) leven Andrej en Josip. Andrej is postbesteller, Josip bedient de kabeltrein naar een communistisch heldenmonument op de berg.

Andrej, een boomlange ongetrouwde vent, komt erachter dat Josip, doodongelukkig getrouwd met een helleveeg en vader van een gehandicapt kind, een minnares in Zagreb heeft en begint om zijn eigen gokzucht te bekostigen hem daarmee te chanteren. Josip, die niet weet waar hij het geld vandaan moet halen, ontdekt op zijn beurt dat Andrej geld uit de post verdonkeremaant en begint Andrej te chanteren. Ze hebben allebei hun goede en menselijke kanten maar houden elkaar zonder het te weten in een wurggreep.

Situatie van Joegoslavië

Het vergt geen al te grote fantasie om in hun wederzijdse gebondenheid de situatie van Joegoslavië (en elk verscheurd land) weerspiegeld te zien, met verschillende bevolkingsgroepen die elkaar opeens beginnen te belagen, om allerlei, vooral economische (gokken) en sociale (overspel) redenen.

Maar 'De pelikaan' is geen symbolische roman over het kwaad in de wereld, daarvoor is ze te realistisch. De eigenlijke boodschap, als je die erin wilt lezen, luidt vooral: iedereen heeft zijn goede en zijn slechte kanten, en alles heeft zijn redenen en oorzaken. Dat geldt zelfs voor Josips vreselijke vrouw Ljubica die naar Andrej hunkert, en voor de vriendelijke apotheker Schmitt die echter een verklaarde antisemiet is maar die door Josip toch weer om de verkeerde redenen in elkaar geslagen wordt. En als er een aanslag wordt gepleegd denkt iedereen dat de slachtoffers Kroatische soldaten zijn, maar het blijken Servische soldaten die door de Kroaten zijn omgelegd. Ook goed, anders was het andersom gebeurd. Kortom, iedereen heeft boter op zijn hoofd.

Op zeker moment komt Andrej erachter dat hij door zijn vriend Josip wordt gechanteerd, Josip wilde het eigenlijk net opbiechten, maar komt er niet toe omdat de oorlog nu ook hun eigen stadje in de greep krijgt. Andrej ontpopt zich onverwacht als mensenredder en sterft de heldendood, Josip gaat na de oorlog verder met zijn maîtresse, met wie hij, o bittere ironie van het lot, ten slotte in een gokpaleis eindigt.

Voldoende ingetoomd

Zou 'De pelikaan' op het toneel gespeeld worden dan zagen we wellicht achter elkaar aanhollende figuren die elkaar steeds net mislopen, maar dit is een roman en Driessen heeft het theatrale karakter voldoende ingetoomd om geloofwaardig te zijn. Het gaat hem om de algemeen menselijke conditie, de absurditeit en de schoonheid ervan. Hier bijvoorbeeld als Andrej Josip geld wil lenen waarmee deze zijn chanteur, nota bene Andrej zelf, kan betalen: "Het aanbod van Andrej - die hij op het eind van hun vistocht bepaald niet vriendelijk had behandeld - had diepe indruk op hem gemaakt. Je verwachtte altijd of goeds of slechts van andere mensen en het was verwarrend als ze het tegendeel deden van wat je verwachtte. Bij Andrej, met zijn corrupte verleden en egocentrische levensinstelling, had hij zoveel grootmoedigheid niet voor mogelijk gehouden."

'De pelikaan', genoemd naar de wonderlijke pelikanen die het gedoe in het stadje stoïcijns aankijken maar ook op tijd weer naar het zuiden vliegen, is een roman met een onmiskenbaar politiek-maatschappelijke strekking, hij doet daarmee wat on-Nederlands aan, en dat niet alleen omdat hij zich op de Balkan afspeelt. Mij deed hij denken aan werk van de Albanese schrijver Ismail Kadare. Het is anders gezegd, net als de pelikaan uit de titel, een wat vreemde eend in de bijt maar wel eentje die je aan het denken zet met regels als "het was alleen maar menselijk, dacht hij, nu en dan toe te geven. Misschien hadden zelfs corruptie en nepotisme hun goede kanten, in zoverre als ze de onrechtvaardigheid van het bestaan tenminste een wat menselijker gezicht gaven."

In de strakke regie van Driessen komt zo het hele menselijke drama van onrecht en misverstand sprekend tot leven.

Martin Michael Driessen
De pelikaan
Van Oorschot; 199 blz. € 17,99

Martin Michael driessen schrijft 'Onnederlands'

Volgens zijn uitgever is Martin Michael Driessen 'een buitenbeentje in de literatuur', zo viel een paar weken terug te lezen in een interview in de Volkskrant: 'iemand met fantasie'. Driessen (1954) studeerde Theaterwetenschap en Sanskriet in München en werkte tot 2006 als acteur en theterregisseur in Duitsland. Tien jaar geleden keerde hij terug naar Nederland om zich te wijden aan het schrijven.

Driessen debuteerde in 2000 met het burleske 'Gars', over de avonturen van ridder Gars. In 2013 volgde een satirische bewerking van de Bijbel in 'Vader van God'. Vorig jaar won Driessen de ECI-literatuurprijs voor 'Rivieren', een bundeling van drie verhalen over 'de grillige, niet zelden met geweld gepaard gaande routes die het menselijk bestaan pleegt te volgen. Zin voor zin raak', oordeelde Jaap Goedegebuure in Trouw.

Lees hier meer boekrecensies van Trouw.