De macht verschuift naar het Oosten

Zijn boek is een bestseller van India tot China en Nederland. Goed getimed is 'De zijderoutes' in ieder geval: want het behandelt de geschiedenis van gebieden die dagelijks nieuws zijn - wegens geweld en onrust, zoals Syrië, Irak en Turkije, of wegens zijn groeiende betekenis in de wereld, zoals China. Over gebieden dus, waar de wieg van onze beschaving stond - nee, niet in Griekenland en Italië, maar een stuk oostelijker.

Anders dan twintig jaar geleden heeft iedere krantelezer een beeld bij de stad Mosul. Frankopan: "Duizend jaar geleden was Mosul het equivalent van Amsterdam nu; daar ging je heen om luxe spullen als mooie zadels te kopen, je te vermaken, of om liberale elites te horen praten. Maar Mosul, Aleppo, Damascus of Kabul associëren we nu alleen met geweld en vernietiging."

U retweette laatst een tweet: het zou een goed idee zijn als Trump uw boek leest. Wat zou Trump van uw boek kunnen leren?
"Dat is een goede, maar ook rare vraag. Waarom is geschiedenis belangrijk? Voor mij is dat hetzelfde als vragen: waarom is kennis belangrijk? Als historicus kan ik niet veel, maar ik kan wel context geven zodat degenen die beslissingen moeten nemen de wereld beter begrijpen - of het nu een politieke leider is of iemand die gaat stemmen."

Uw boek heeft als ondertitel 'Een nieuwe wereldgeschiedenis'. Wat is er nieuw aan?
"Ik wil niet opscheppen, maar de meeste geschiedenisboeken beschrijven gedetailleerd wat er gebeurde tussen 15 en 17 juni 1916, of de Nederlanders in Indonesië. Er zijn prachtige boeken geschreven over katoen, of over de theehandel. Maar niet zoveel historici maken zo'n grote zwaai als ik in mijn boek - zo'n lange tijdsspanne, zo'n groot deel van de wereld, op zoveel onderwerpen; van de stroom van handelswaar tot de verspreiding van religies.

"En ik kijk naar delen van de wereld waarvoor niemand aandacht heeft. Ik heb geprobeerd een geschiedenis te schrijven die het zwaartepunt van de wereld verlegt, zoals recensenten in The Economist en de Wall Street Journal schreven.

"Als kind al dacht ik; waarom kijken we zo weinig naar de geschiedenis van andere volken. Waarom wordt geschiedenis steeds zo verteld alsof alles om het Westen draait? Dat schept heel vergaande ideeën dat wij superieur zijn, dat al het goede in de wereld, de Verlichting, democratie, aan ons te danken is.

"70 procent van de wereldbevolking woont tussen Venetië en Shanghai. Ik vroeg onlangs tijdens een lezing: kan iemand mij de naam noemen van een Chinese keizer? Of een hedendaagse Arabische schrijver? Of de titel van een Indiase film van de laatste 100 jaar?

"Als jongen was ik in de jaren zeventig gefascineerd door het Nederlandse totaalvoetbal, waarin iedere speler op elke plek moest kunnen spelen. Geschiedenis bedrijven kan ook zo: kijken wat er op het hele veld gebeurt. Ik denk dat een nieuwe generatie van historici wel naar de grote verbanden wil kijken, omdat we de wereld van nu ook in grotere verbanden begrijpen: dat Trumps presidentschap en de economie in Azië de kwaliteit van leven in Nederland beïnvloeden, dat we verbonden zijn met de rest van de wereld."

En dat gold ook twee-, drieduizend jaar geleden al?
"Juist. Dat Tony Blair en anderen roepen dat de globalisering een heel nieuwe uitdaging voor de wereld is, is fout. Het verschil is: snelheid. Dat maakt ons kwetsbaarder, zoals iedereen die autorijdt weet."

We weten niet alleen weinig van andere volken, wat we denken te weten is vaak sterk negatief gekleurd, aldus Frankopan. Djengis Khan associëren we met ultieme barbarij. Maar het succes van het Mongoolse Rijk dat hij in de dertiende eeuw stichtte was juist te danken aan tolerantie en samenwerking. "Ze gebruikten geweld, volgens het gerucht waren de stapels schedels in de stad Merv zo hoog opgetast dat ze mijlenver te zien waren. Maar ze gebruikten dat geweld selectief, mensen die zich onderwierpen werden beloond, ze konden hun eigen religie behouden."

Historische kennis helpt problemen te begrijpen. Maar kan ook nieuwe problemen veroorzaken. Kijk naar het getouwtrek over de naam van de staat Macedonië.
"Wat geschiedenis betekent, doet ertoe. Niet alleen in Macedonië, maar ook in het Turkije van Erdogan, die niet kan ophouden met praten over de Ottomanen en de verdragen van na de Eerste Wereldoorlog. Ook in het Rusland van Poetin, in India, in China wordt geschiedenis gebruikt. Wij leven niet in een totalitaire maatschappij waarin alles van bovenaf wordt opgelegd, maar overheden en ministers van onderwijs houden zich ook hier wel degelijk bezig met welke soort geschiedenis we te horen krijgen.

"Er is geen magische formule. We kunnen niet zeggen: vergeet dat verleden nu maar, leef gewoon in het heden. Kijk naar jezelf: waar je naar school ging, wie er naast je zat, wie je snoepjes stal, al die ervaringen vormen ons."

In uw boek beschrijft u dat het zwaartepunt van de wereld weer naar het Oosten verschuift, terug naar waar het zwaartepunt van de beschaving eeuwenlang lag. China lijkt daar hard aan te werken met zijn politiek van nieuwe zijderoutes: mega-investeringen in de infrastructuur van buurlanden, routes die aansluiten op West-Chinese steden. Wat denkt u daarvan?
"Je kunt China's beleid zien als het 21ste-eeuwse equivalent van de handelsnetwerken die de Britten en de Nederlanders drie-, vierhonderd jaar geleden opbouwden. Dankzij handelsposten, een groeiende bevolking, vraag naar luxe-artikelen en goede rechtsvoorzieningen werden de Nederlanders en Britten 's werelds belangrijkste handelaren.

"Dat doet China nu ook: het investeert in infrastructuur om te voorzien in de eigen behoefte, vooral op energiegebied: China's behoefte aan energie zal tot 2030 verdrievoudigen. Maar de politiek komt ook voort uit het besef dat China ervan profiteert als de regio stabieler wordt, landen zich openen, welvarender worden.

"Straks zit in het Witte Huis Trump, die zegt: we willen met niemand meer iets te maken hebben, het is onze zaak niet. Die twee ontwikkelingen zijn eigenlijk min of meer in harmonie met elkaar. Het Westen heeft bovendien zijn autoriteit verloren omdat zoveel zo vreselijk is misgelopen in Irak en Syrië en in Afghanistan - waar China een grens mee deelt.

"In Pakistan wil Peking zwaar investeren in het falende elektriciteitsnetwerk, ook omdat ze in Gwadar een diepzeehaven hebben gebouwd en een spoorlijn plannen, wat hun exportroutes sneller en goedkoper maakt omdat het ze zesduizend mijl varen naar de Golf en Europa bespaart.

"De Chinezen kijken naar de lange termijn: hoe bouw je effectieve bondgenootschappen, en hoe sluit je deals die niet zo oneerlijk zijn dat Pakistan een provincie in een Chinees imperium wordt, wat zoals we weten grote spanningen creëert."

Ze moeten vooral niet onze fouten maken?
"Precies. Als we over tien, vijftien jaar terugkijken zal vast niet alles volgens plan zijn verlopen, maar het is een belangrijke ontwikkeling op wereldschaal. Volgens IMF en Wereldbank ligt niet een van de vijftien snelstgroeiende economieën op het westelijk halfrond.

"Dat verklaart de opkomst van Trump: de constatering dat de globalisering haar prijs heeft is niet fout, zoals er ook logica zit in het verwijt dat steun aan armere Europese landen Britse banen kost. Maar je kunt de klok niet terugdraaien.

"We weten hoe fragiel onze wereld is. Honderd jaar geleden zette één man in Sarajevo de Eerste Wereldoorlog in gang. Volgens mij leven we in de meest fragiele periode sinds de Tweede Wereldoorlog. De spanningen tussen Saudi-Arabië en Iran, de Russische betrekkingen met al zijn buren en met Europa en de VS, Trump die uit de Navo terugkrabbelt en importtarieven op Chinese goederen wil invoeren: in zo'n instabiele wereld doen besluiten van onze politici er meer toe dan ooit tevoren."

U benadrukt de potentie van gebieden die eeuwen dominant waren in de wereld: China, en de voormalige oostelijke Sovjet-republieken. Maar het gezamenlijke bruto nationaal product van die ex-Sovjetstaten, die draaien op export van hun fossiele brandstoffen, is de helft van het Nederlandse BNP.
"Maar het Kazachse BNP is het tachtigvoudige van wat het in 1991 was. In mijn boek heb ik het ook meer over de potentie van China en Centraal-Azië en Iran: zodra de atoomovereenkomst met dat land was gesloten, vlogen de bestuurders van Airbus naar Teheran om miljardencontracten te sluiten. Zakenlui weten dat er met dat deel van de wereld niet te spotten valt omdat hun economieën zijn gebouwd op olie.

"De hartstochtelijke debatten in Groot-Brittannië over de Brexit zijn zonder betekenis als je niet kijkt naar hoe de wereld om ons heen verandert. Voetbalclub Paris Saint-Germain is in Katarese handen. AC Milan en Inter Milaan hebben Chinese eigenaars. Chelsea: Russische eigenaar. Leicester City: van een Thai. Nog maar vijf teams in de Britse eredivisie hebben een Britse eigenaar. Wat je in de voetbalwereld ziet, is wat er in de rest van de wereld gebeurt.

"Je kunt niets met zekerheid voorspellen, maar als wij vijfhonderd jaar geleden in Isfahan of Bochara hadden gepraat over Amsterdam, Napels, Londen of een plek die Nieuw Amsterdam heet, dan hadden we gezegd: Kom op, kijk eens naar wat we hier produceren, alle schrijvers en geleerden zitten hier..."

De grote verschuiving vindt plaats naar waar de bevolking groeit, betoogt Peter Frankopan. "In Europa liggen de geboortecijfers te laag om de bestaande bevolking op peil te houden. Kijk naar de mega-steden in het Oosten, naar de ontwikkeling van Bakoe of Asjchabad. Of Astana, een stad die is gesticht in 1997 door een land dat in zichzelf gelooft, met een vliegveld waarbij Gatwick pover afsteekt en met een veel betere infrastructuur dan de gammele toestanden in de VS.

"Wij hebben in Europa dat zelfvertrouwen niet meer. De ironie is dat wij nu 'zijde' verkopen aan China: de Gucci's en Prada's spuiten uit de grond in Chinese miljoenensteden waar de meesten van ons nog nooit van gehoord hebben. Ik geloof niet dat het Westen op zijn eind loopt, maar enige kennis en bescheidenheid over onze plek in de wereld is wel gepast.

"Hoe konden die prachtige huizen aan de grachten gebouwd worden, en waar zal de zon morgen schijnen: daar denk ik over na. Anderen zullen dat ook wel doen, het zit er dik in dat mijn opvolgers in Oxford vertrekken naar de VS, de Golf, of naar China. Als ik in China uit het vliegtuig stap, is de vraag of ik daar een onderzoekscentrum wil oprichten, we geven u alle fondsen en faciliteiten die u nodig heeft.

"Ik ben blij dat dat zoveel mensen mijn boek willen lezen. Het bewijst dat velen deze regio niet afdoen als niet de moeite waard om je je erin te verdiepen."

Peter Frankopan: De Zijderoutes
Spectrum; 752 blz. € 49,99 (ebook € 19,99).